آن کسى که ولىّ و حاکم مردم است، یک سلطان نیست؛ یعنى عنوان حکومت، از بُعد اقتدار و قدرت او بر تصرف ملاحظه نمى‌شود؛ از بُعد اینکه او هر کارى که مى‌خواهد، مى‌تواند بکند، مورد توجه و رعایت نیست؛ بلکه از باب ولایت و سرپرستى او، و اینکه ولىّ مؤمنین یا ولىّ امور مسلمین است، این حق یا این شغل یا این سمت مورد توجه قرار مى‌گیرد. قضیة حکومت در اسلام، از این جهت مورد توجه است.

   حکومت که شعبه‏ای از ولایت مطلقه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) است، یکی از احکام اولیة اسلام است و مقدم بر تمام احکام فرعیه ـ حتی نماز و روزه و حج ـ است. حاکم می‏تواند مسجد یا منزلی را که در مسیر خیابان است خراب کند و پول منزل را به صاحبش رد کند. حاکم می‏تواند مساجد را در موقع لزوم تعطیل کند و مسجدی که ضرار باشد در صورتی که رفع، بدون تخریب نشود، خراب کند. حکومت می‏تواند قراردادهای شرعی را که خود با مردم بسته است، در موقعی که آن قرارداد، مخالف مصالح کشور و اسلام باشد، یک جانبه لغو کند و می‏تواند هر امری را چه عبادی و یا غیر عبادی که جریان آن مخالف مصالح اسلام است، از آن، مادامی که چنین است جلوگیری کند. حکومت می‏تواند از حج که از فرایض مهم الهی است، در مواقعی که مخالف صلاح کشور اسلامی دانست، موقتاً جلوگیری کند.[1]

2-2-1. مسئولیت ولی فقیه؛ همان مسئولیت حکومت نبوی

   وقتى مى‏گوییم ولایتى را که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه(علیهم‏السلام) داشتند، بعد از غیبت، فقیه عادل دارد، براى هیچ کس این توهم نباید پیدا شود که مقام فقها همان مقام ائمه(علیهم‏السلام) و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) است. زیرا اینجا صحبت از مقام نیست؛ بلکه صحبت از وظیفه است. «ولایت»، یعنى حکومت و اداره کشور و اجراى قوانین شرع مقدس، یک وظیفه سنگین و مهم است... به عبارت دیگر، «ولایت» مورد بحث، یعنى حکومت و اجرا و اداره، بر خلاف تصورى که خیلى از افراد دارند، امتیاز نیست بلکه وظیفه‏اى خطیر است.[1]

                 الف:  چیستی اطلاق ولایت

      قضیه ولایت فقیه یک چیزی نیست که مجلس خبرگان ایجاد کرده باشد. ولایت فقیه یک چیزی است که خدای تبارک و تعالی درست کرده است، همان ولایت رسول الله است و اینها از ولایت رسول الله هم می‏ترسند. شما بدانید که اگر امام زمان (سلام الله علیه) حالا بیاید، باز این قلم‏ها مخالفند با او و آنها هم بدانند که قلم‏های آنها نمی‏تواند مسیر ملت ما را منحرف کنند.[1]

             1. شئون و وظایف

   حاکم اسلامى در قبال مسائل مهم جامعه، در مقابل فقر مردم، در مقابل تبعیض و شکاف‏هاى اجتماعى، در مقابل اخلاق و معنویت مردم، در قبال حفظ استقلال کشور و حفظ آزادى مردم ـ در آن حدودى که اسلام مقرر کرده‎است ـ مسئول است. اینها مسئولیت‏هاست و چون اسلام این را خواسته و این به مردم تعلیم داده شده‎است و مردم ما به اسلام اعتقاد دارند، لذا توقعشان از مسئولان امر در کشور در هر رده‌اى این است که به این مسئولیت‏ها عمل کنند و آنچه را که به عنوان وظیفه بر عهدة آنهاست، انجام‏دهند.[1]

2-3-7. روایت سید الشهدا (علیه‏السلام) در مِنا

   ... از جمله‎ این گونه روایات، روایت تحف العقول است تحت عنوان «مجارى الامور و الاحکام على أیدی العلماء».[1] این روایت از دو قسمت تشکیل یافته: قسمت اول روایتى است از حضرت سید الشهدا (علیه‏السلام)، که از امیرالمؤمنین على ابن ابی طالب (علیه‏السلام) نقل فرموده،درباره «امر به معروف و نهى از منکر». و قسمت دوم نطق حضرت سید الشهداست درباره «ولایت فقیه» و وظایفى که فقها در مورد مبارزه با ظلمه و دستگاه دولتى جائر به منظور تشکیل حکومت اسلامى و اجراى احکام دارند. این نطق مشهور را در منى‏ ایراد، و در آن علت جهاد داخلى خود را بر ضد دولت جائر اموى تشریح فرموده‎است. از این روایت دو مطلب مهم به دست مى‏آید: یکى «ولایت فقیه» و دیگرى اینکه فقها باید با جهاد خود و با امر به معروف و نهى از منکر حکام جائر را رسوا و متزلزل و مردم را بیدار گردانند تا نهضت عمومى مسلمانان بیدار حکومت جائر را سرنگون و حکومت اسلامى را برقرار سازد. اینک روایت:

2-3-4. پیرامون روایت «اذا مات المؤمن...»

«محمد بنُ یحیى، عن احمد بن محمد، عن ابنِ محبوبٍ، عن علىّ بنِ ابى حمزةَ، قال سمعت أبا الْحسن موسى بنَ جعفر، علیهما السلام، یقول: إذا ماتَ الْمُؤْمِنُ، بَکَتْ عَلَیْه‎الْملَائِکَةُ وَ بِقاعُ الْارْضِ الّتی کانَ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلَیْها، و أبْوابُ السّماءِ الّتی کانَ یصْعَدُ فیها بِأعْمالِهِ؛ وَ ثُلِمَ فى الْاسلامِ ثُلْمَةً لا یَسُدّها شَیْ‏ءٌ، لأَنّ الْمُؤْمِنینَ الْفُقَهاءَ حُصُونُ الْاسْلامِ کَحِصْنِ سُورِ الْمَدِینَةِ لَها».[1]

     2-3. دلایل مرکب از عقل و نقل

             دلیل اول و دوم و سوم

v  در تبیین دلیل تلفیقى از عقل و نقل بر اثبات زعامت فقیه عادل در عصر غیبت، به روش‎های مختلف استدلال شده است، که در ادامه به برخی از آنها می‎پردازیم؛

2-3-1. پیرامون آیة «هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُون»[1]

   از هر کسى که با دین آشنا باشد بپرسید آقا! «هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُون»؟[2] چه جواب خواهد داد؟ جواب خواهد داد: لا؛ ما یستوى الّذین یعلمون والّذین لایعلمون.[3] بعد بپرسید: خب؛ «الَّذینَ یَعْلَمُونَ» و «الَّذینَ لا یَعْلَمُون» کدام اولى هستند؟ مى‏گوید: خب؛ «الَّذینَ یَعْلَمُونَ» اولى هستند. بعد گفته بشود که آن کسى که مى‏خواهد احکام الهى را جارى بکند در جامعه، یعنى مجرى احکام الهى باشد و والى بر جامعه باشد و حاکم بر امور اجتماع باشد، این علم به چى داشته باشد خوب است؟ علم به هندسه؟ علم به طب؟ علم به آشپزى؟ علم به میکروب‏شناسى یا علم به کتاب و سنت؟

2-2-6. خطوط کلى مستفاد از روایات

v    حضرت آیت الله جوادی آملی پس از ذکر روایات وارده در بحث ولایت فقیه، نتایجی که از روایات به‎دست می‎آید را این‎گونه عنوان می‎فرمایند:

یکم: بررسى اجمالى احادیث منقول و نیز تبیین وظائف فقهاء در متون فقهى راجع به مسائل عمومى و مهم امت اسلامى، خواه در ولایت ‏بر افتاء و خواه در ولایت ‏بر قضاء و خواه در ولایت‏ بر صدور احکام غره و سلخ شهور[1]، خواه در دریافت وجوه شرعى که متعلق به خود مکتب و مقام امامت است (از قبیل انفال و اخماس و میراث بى‏وارث)، خواه از قبیل اموال عمومى (مانند اراضى مفتوحٌ عنوه) و نیز در موارد جزئى و شخصى (مانند شئون غائب و قاصر) نشان مى‏دهد که هم مضمون آن نصوص، از اهل‏بیت عصمت و طهارت(علیهم‏السلام) صادر شده است و هم عصارة این احکام و فتاوى، از دودة ‏طه و یس (علیهم‏السلام) استفاده شده است و اگر چه امکان مناقشه در سند برخى از احادیث ‏یا سداد و صحّت ‏بعضى از فتاوى وجود دارد، لیکن مدار اصلىِ ولایت فقیه در اداره امور مسلمین بر منهاج شریعت و بر مدار دیانت، اصلى‏ترین هدفى است که روایات مأثور و فتاواى مزبور، رسالت ابلاغ آن را بر عهده دارند. از این رهگذر، صاحب‏جواهر(رحمه‏الله) آن بیان درخشان فقهى را فرموده است[2] و شیخ‏انصارى(رحمه‏الله) در کتاب قضاءوشهادات، تلویحاً آن را امضا نموده است.[3]