صاحب مدارک (قدس سره) متوفای ۱۰۰۹ هـ . ق

سیدمحمد بن علی موسوی عاملی (قدس سره) از فقهاء بزرگ اواخر قرن دهم می‌باشد. وی تألیفات گرانقدری در فقه و اصول دارد که مهمترین آنها «مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام»، «حاشیه علی الاستبصار»، «حاشیۀ علی تهذیب الاحکام» و «نهایه المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام» می‌باشند.

محقق اردبیلی (قدس سره) متوفای ۹۹۳ ه.ق

احمد بن محمد معروف به مقدس اردبیلی از فقهای والامقام شیعه در قرن دهم هجری است.

وی از فقهای بزرگی است که علاوه بر اینکه در تحقیق و پژوهش سرآمد و نمونه بود و یک محقق بزرگ به شمار می‌آمد، در امر تهذیب نفس و زهد و تقوا نیز کم نظیر و مقدس بود.

شهید ثانی (قدس سره) متوفای ۹۶۵ ه.ق

شهید ثانی از فقهای بزرگ و متبحر امامیه می‌باشد که در سخت ترین شرایط توانسته است تألیفات علمی بسیاری از خود به یادگار بگذارد. بعضی از آثار وی هنوز هم به عنوان متن درسی در حوزه‌های علمیه مطرح و مرجع و منبع محققان است. شیخ عباس قمی درباره ایشان می گوید: «استاد بزرگ شهید ثانی در وثوق، بزرگواری، دانش، فضل، زهد، عبادت، پرهیزگاری، تحقیق، مهارت و تمامی فضیلت ها و کمالات مشهورتر از آن است که ذکر شود و نیکی ها و صفت‌های شایسته اش بسیار بیشتر از آن است که محصور گردد… شیخ زین الدین در سیزدهم شوال ۹۱۱ به دنیا آمد و در سال ۹۶۵ در حالی که ۵۴ ساله بود، دو نفر برای حل مرافعه‌ی خویش نزد وی رفتند… روایت شده که بعد از فراغت وی از نماز عصر در مسجدالحرام، او را به اطراف مکه بردند و یک ماه و ده روز در آنجا زندانی کردند. و سپس از راه دریا وی را به قسطنطنیه برده و در آنجا به شهادت رساندند و جسدش را تا سه روز رها کرده و بعد از آن به دریا انداختند»[۱].

محقق کرکی (قدس سره) متوفای ۹۳۷

علی کرکی، مشهور به محقق ثانی، یکی از فقهای برجسته‌ی شیعه است که در کرک نوح، از نواحی بعلبک لبنان زاده شد: شیخ عباس قمی درباره ایشان می گوید: «مروج آیین و مذهب (شیعه) و سرسلسله‌ی محققین بزرگ علامه‌ی روزگار، شیخ عبدالعالی کرکی که یک بار به شیخ علایی و بار دیگر به محقق ثانی ملقب شده است. شیخ حر عاملی درباره‌ی وی گفته است که وثوق و دانش و فضل و بزرگواری و فراوانی تحقیق وی بسیار مشهورتر از آن است که ذکر شود و تصنیفات وی فراوان است و مشهور … در سال ۹۳۷ بدرود حیات گفته است، در حالی که بیش از هفتاد سال عمر کرده است و در مستدرک سال وفات وی را ۹۴۰ ذکر کرده است»^[۱].

ابن فهد حلی (قدس سره) متوفای ۸۴۱ هـ .ق

جمال السالکین ابوالمعالی احمد بن فهد حلی اسدی (قدس سره)، در طبقه اول شاگردان شهید اول (قدس سره) و فخر المحققین (قدس سره) است.

مشایخ حدیث او که ظاهراً مشایخ و اساتید فقه او نیز می‌باشند عبارتند از فاضل مقداد (قدس سره)، شیخ علی بن الخازن (قدس سره) و شیخ بهاءالدین علی بن عبدالکریم (قدس سره).

فاضل مقداد (قدس سره) متوفای ۸۲۶ هـ .ق

جمال الدین مقداد بن عبدالله سیوری حلی اسدی (قدس سره) معروف به «فاضل مقداد» از شاگردان برجسته شهید اول (قدس سره) است. کتاب‌های فقهی وی، «کنزالعرفان» و «التنقیح الرائع» می‌باشد. از بررسی نظریات ایشان در ابواب مختلف فقهی نظیر نماز جمعه، زکات، اقامه حدود، قضاوت و وصایت، «ولایت فقیه» به معنای زمامداری و رهبری استفاده می‌شود. اکنون به بعضی از این موارد اشاره می‌کنیم:

شهید اول (قدس سره) متوفای ۷۸۶ ه.ق

«فقیه بزرگوار محمد بن مکی رئیس و امام شیعه و سرسلسله‌ی محققین بزرگ و بزرگ طایفه… در سال ۷۳۴ به دنیا آمد و در روز پنجشنبه نهم جمادی الاولی سال ۷۸۶ با شمشیر به شهادت رسید، سپس به صلیب کشیده شد. آنگاه جسد وی سنگسار و سپس سوزانده شد. این اتفاقات در دمشق و در زمان حکومت برقوق و دولت بیدمر و به فتوای برهان الدین مالکی و عبادبن جماعت شافعی صورت گرفت. و بعد از آنکه یک سال تمام در قلعه‌ی شام زندانی بود و در زندان کتاب لمعه‌ی دمشقیه را در هفت ماه و هفت روز تألیف کرد»^[۱].

فخر المحققین (قدس سره) متوفای ۷۷۱ هـ .ق

محمدبن حسن بن یوسف بن علی بن مطهر (قدس سره) معروف به «فخر المحققین» و یا «فخرالدین»، فرزند علامه حلی (قدس سره) و شاگرد وی در فلسفه، کلام، منطق، فقه، اصول و حدیث می‌باشد. او همانند پدر، از نوابغ روزگار و مورد توجه خاص مجتهدین طراز اول بوده است. معروفترین کتاب ایشان «ایضاح الفوائد فی شرح القواعد» می‌باشد. وی در ابواب مختلف فقهی مانند نماز جمعه، خمس، زکات، وصایت و قضاوت که نوعاً سخن از ولایت فقیه است، مطالب متن «قواعد» را تأیید کرده و فتوی داده است. در اینجا به چند مورد اشاره می‌شود:

علامه حلی (قدس سره) متوفای ۷۲۶ ه.ق

ابومنصور، جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی، مشهور به علامه از علما و فقهای بزرگ شیعه در سال ۶۴۸ متولد و در سال ۷۲۶ از دنیا رفت. علامه حلی در هر یک از دانش‌ها، کتابی تصنیف کرده است و خداوند از هر چیز اسبابش را به او عنایت کرده است. آفاق با تألیفات وی پر شده و هستی به بوی کتب وی معطر گشته است. مرجعیت شیعه

در زمان او در علوم عقلی و نقلی و فقه و اصول برعهده‌ی او قرار داشته است. سال تولد وی ۶۴۸ قمری است. او را این افتخار بس و برای پیشینیان و پسینیان وی به خاطر مقام بلند وی در پیروزی در مناظره با علمای مخالف و نیز اینکه او سبب گرایش سلطان محمد خدابنده به مذهب شیعه شد. و البته وی دارای فضیلت ها و مناقبی است که قابل احصا نیست. وی در روز شنبه ۲۱ محرم سال ۷۲۶ بدرود حیات گفت و در جوار امیرالمؤمنین(ع) به خاک سپرده شد».

یحیی بن سعید الهذلی الحلی (قدس سره) متوفای ۶۹۰ هـ . ق

او مشهور به «یحیی بن سعید» از اعلام برجسته قرن هفتم و متخصص در فقه و اصول و ادیبی گرانمایه است. ورع، تقوی، علم و فضل او مورد تکریم بزرگان شیعه و سنی قرار گرفته است.^[۱] وی استاد علام حلی (قدس سره) و سید بن طاووس (قدس سره) و شاگرد ابن زهره (قدس سره) صاحب کتاب الغنیه می‌باشد. او تألیفاتی در فقه و اصول و علوم قرآنی دارد از جمله آنها «الجامع للشرایع»، «نزهۀ الناظر» و «المدخل فی اصول الفقه» و «الفحصص و البیان عن اسرار القرآن» می‌باشد.^[۲] از کتاب فقهی او (الجامع للشرایع) به دو مورد از وظایف و اختیارات فقیه اشاره می‌کنیم: