ابن فهد حلی (قدس سره) متوفای ۸۴۱ هـ .ق

جمال السالکین ابوالمعالی احمد بن فهد حلی اسدی (قدس سره)، در طبقه اول شاگردان شهید اول (قدس سره) و فخر المحققین (قدس سره) است.

مشایخ حدیث او که ظاهراً مشایخ و اساتید فقه او نیز می‌باشند عبارتند از فاضل مقداد (قدس سره)، شیخ علی بن الخازن (قدس سره) و شیخ بهاءالدین علی بن عبدالکریم (قدس سره).

تألیفات فقهی این بزرگوار عبارتند از «المهذب البارع فی شرح مختصر النافع»، «المحرّر فی الفقه»، «المقتصر فی شرح الارشاد» و «شرح الفیه شهید اول».

ایشان بیشتر به سیر سلوک و عرفان مشهور است و کتاب معروف او در این زمینه «عدۀ الداعی» می‌باشد. اندیشه ولایت فقیه، با بررسی آثار فقهی این بزرگوار در ابواب مختلف، نمایان است.

الف) تولیت خمس

در کتاب الخمس می‌فرماید:

«… و فی حال الغیبۀ یصرف النصف الی مستحقه و یصرف مستحقه (ع) الی الأصناف مع قصورت کفایتهم و یتولی ذلک الفقیه…؛^[۱]

در زمان غیبت نصف از خمس بین اصناف سادات تقسیم می‌شود و نصف آن سهم امام (ع) است که در صورتی که سهم اصناف کفایت نشود می‌توان از سهم امام برای آنها مصرف کرد…».

واگذاری خمس به عنوان یکی از منابع مالی حاکم اسلامی به فقهاء نشانگر اعتقاد ایشان به ولایت فقیه است.

ب) اقامه حدود

در این باره می‌فرماید:

للفقهاء اقامة الحدود على العموم و هو مذهب الشیخ و ابى یعلى و اختاره العلاّمة لما تقدم و لروایة عمر بن حنظله عن الصادق (ع) قال: انظرو الی رجل منکم قد روی حدیثنا و نظر فی حلالنا و حرامنا و عرف احکامنا فلیرضوا به حکما فانی قد جعلته علیکم حاکما….؛^[۲]

اقامه حدود مربوط به فقهاء است و این مطلب روش شیخ و ابویعلی است و علامه همه همین را اختیار کرده است و دلیل ایشان روایت عمر بن حنظله از امام صادق (ع) است که فرمودند: بر مردانی از خودتان که احادیث ما را روایت می‌کنند و به حلال و حرام ما توجه دارند و احکام ما را می‌شناسند، توجه کنید و به حکم آنها راضی باشید که من آنها را حاکم بر شما قرار داده ام…».

تسمک به مقبوله عمر بن حنظله برای جواز اقامه حدود توسط فقهاء نشان دهنده آنست که ایشان مقبوله را منحصر در قضا نمی‌داند و ولایت فقیه را در راستای ولایت معصومین (ع) می‌داند.

ج ) اقامه نماز جمعه

وی اقامه نماز جمعه را در زمان غیبت توسط فقهاء جایز می‌داند:

«احتج الاخرون: ان شرط الجمعه الامام او نائبه اجماعا، و هو مفقود… و اجیب عن الاول بمنع الاجماع علی خلاف موضع النزاع و ایضا و نحن قائلون بوجوبه لأنّ الفقیه المامون منصوب عن الامام علیه السلام حال الغیبة و لهذا یجب الترافع و یمضی أحکامه و علی الناس مساعدته علی اقامة الحدود و القضاء بین الناس».

ایشان در پاسخ کسانی که نماز جمعه را بدلیل عدم حضور امام ونایب او حرام می‌دانند می‌فرماید: فقیه جامع الشرایط منصوب از طرف امام است و در زمان غیبت نیابت عامه دارد بهمین دلیل ـ نیابت عامه فقهاء ـ باید از منازعات و اختلاف (که اعم از بحث قضاء است) به فقیه مراجعه کرد و نیز به همین دلیل است که او می‌تواند اقامه حدود نماید و بین مردم قضاوت کند و مردم هم باید او را در این موارد یاری کنند.

[۱] . الینابیع الفقهیۀ، ج ۲۹، ص ۳۵۶٫

[۲] . وسایل الشیعه، ج ۲۷، ص ۱۳۶، باب ۱۱؛ المذهب البارع، ج ۲، ص ۳۲۸٫