میرزای قمی (قدس سره) متوفای ۱۲۳۱ هـ .ق

میرزا ابوالقاسم گیلانی (قدس سره)، مشهور به «میرزای قمی» و «صاحب قوانین» یکی از شاگردان علامه وحید بهبهانی (قدس سره) به اصفهان و بعد از مدتی به قم می‌آید و تا آخرین لحظات حیات با برکتش در قم اقامت داشته است.

آثار مهم ایشان «قوانین الاصول»، «جامع الشتات» و «غنائم الایام» است که در قم تألیف کرده‌اند.

ایشان در بحث ولایت فقیه به نکات جالب و ارزنده‌ای اشاره می‌کنند.

صاحب ریاض (قدس سره) متوفای ۱۲۳۱ هـ .ق

وی از شاگردان ممتاز وحید بهبهانی (قدس سره) و خواهرزاده او همچنین از شاگردان محدث بحرانی (قدس سره) می‌باشد. او در علم فقه و اصول به دقت نظر و تعمق و تحقیق مشهور است.

بیش از ۲۰ رساله و کتاب فقهی از او به یادگار مانده که معروف‌ترین آنها کتاب شریف «ریاض المسائل» می‌باشد که شرح مبسوطی است بر «مختصر النافع» محقق حلی (قدس سره) و به واسطه همین کتاب به صاحب ریاض مشهور شده است.

شیخ جعفر کاشف الغطا (قدس سره) متوفای ۱۲۲۶ ه.ق

از عالمان برجسته و نام آور شیعه در قرن دوازدهم و سیزدهم، شیخ جعفر کاشف الغطا است. شیخ جعفر کبیر به سبب یکی از تألیفات مهم و ماندگارش به نام کشف الغطاء در فقه، به کاشف الغطا معروف شد و این لقب در خاندان و نوادگانش ادامه یافت. وی در سال ۱۱۵۶ قمری در نجف اشرف متولد و در سال ۱۲۲۶ ق در همان جا درگذشت.

صاحب مفتاح الکرامه (قدس سره) متوفای ۱۲۲۶ هـ .ق

سیدجواد عاملی (قدس سره) صاحب کتاب ارزشمند مفتاح الکرامه و از شاگردان برجسته محقق بهبهانی است. وی که تسلط ویژه‌ای بر آراء فقهاء شیعه دارد، فقیه را نایب و منصوب از سوی امام زمان (عج) می‌داند. او در اثبات ولایت فقیه می‌فرماید:

محقق بحرانی (قدس سره) متوفای ۱۱۸۶ هـ .ق

وی صاحب موسوعه ارزشمند فقهی «الحدائق الناظره» است که در نوع خود کتابی کم نظیر است. ایشان مدت ۲۰ سال در کربلا بر کرسی تدریس و زعامت دینی تکیه زد و ر این مدت شاگردانی چون میرزای قمی (قدس سره)، سید مهدی بحرالعلوم (قدس سره)، سیدعلی طباطبائی(قدس سره) (صاحب ریاض)، مولی احمد نراقی (قدس سره) و میرزای شهرستانی (قدس سره) را تربیت کرد. او در ابتداء دارای «مسلک اخباری» بود اما تحت تأثیر علامه وحید بهبهانی (قدس سره) و تقوی و خلوص کم نظیرش و حس حقیقت جویی که در وجود او بود روی به سوی «اتجاه اصولی» آورد. با بررسی موسوعه عظیم فقهی ایشان به مواردی چند از شئون و اختیارات «ولی فقیه» اشاره می‌کنیم:

وحید بهبهانی (قدس سره) متوفای ۱۲۰۸ ه.ق

«مولی محمد باقر بن محمد اکمل استاد بزرگ و معلم انسان، محقق و مدقق از ارکان طایفه‌ی شیعه… تولد وی در اصفهان در سال ۱۱۱۸ بود… پس از اقامتی کوتاه در بهبهان به کربلا مهاجرت کرد و در آنجا به نشر دانش پرداخت و نزدیک به شصت کتاب نیز تألیف کرد…. وی در سال ۱۲۰۸ در کربلا بدرود حیات گفت»[۱].

وحید بهبهانی نیز همچون بسیاری از اندیشمندان اسلامی وجود حکومت را در جامعه جهت تدبیر امور مردم امری ضروری می‌داند که اختصاص به عصر خاصی ندارد و این نیاز به حکومت در همه حال ثابت و پابرجا است. به نظر او یکی از دلایل این ضرورت، سرو سامان دادن و نظم بخشیدن به امور معاش بندگان است. عقل انسان حکم می‌کند که معاش و معاد مردم در بلاد به گونه‌ای که بر وفق عدالت و حکمت بوده و موجب نجات شهروندان از ضررهای ذاتیه‌ی افعال خود و دیگران و فتنه و فساد باشد، بدون وجود رئیس فراهم نمی‌شود[۲].

فیض کاشانی (قدس سره) متوفای ۱۰۹۱ه.ق

مولی محسن فیض از علمای بزرگ شیعه و صاحب آثار ارزشمندی است. ایشان خدمات بیسار ارزنده ای در علوم مختلف از جمله فقه، حدیث، تفسیر، کلام و اخلاق دارد.

به نظر فیض کاشانی دو رسالت مهم به سعادت رساندن انسان و نیز حفظ اجتماع ضروری او، بعد از پیامبران بر عهده‌ی جانشینان آنها قرار داده شده است و به همین دلیل می‌گوییم: وجوب امامت، همواره مرکوز در فطرت عالم است؛ زیرا دواعی خلایق در هر شهر و روستایی و اجتماعی، متعدد و متفاوت است. پس باید رئیسی داشته باشند تا بدو مراجعه نمایند و همه تحت امر او باشند[۱].

علامه محمد باقر مجلسی (قدس سره) متوفای ۱۱۱۱ ه.ق

علامه محمد باقر مجلسی از علمای بزرگ شیعه است که علاوه بر پرداختن به جنبه‌ی عمومی فقه، در عرصه‌ی فقه حکومتی و دخالت در امور سیاسی و حکومتی عصرش نقش فعالی داشته است. وی با اعتقاد به اینکه انسان موجودی مدنی بالطبع است، بر حیات اجتماعی مردم و ضرورت تشکیل حکومت برای تأمین نیازهای اجتماعی وی تأکید می‌کند: «ان الانسان مدنی بالطبع یحتاج بعضهم الی بعض فی التعیش و البقاء»^[۱]. وی حکومت را شأنی از شئون نبوت و امامت دانسته و با استناد به حدیثی از امام صادق (ع) علت نیاز بشر به نبی و امام را هدایت خلق می‌داند. «بر وفق حکمت باید رسولان در میان او و خلایق باشند تا ایشان را دلالت نمایند بر آنچه مصلحت ایشان در آن است و باعث نفع ایشان است. و راهنمایی کنند به چیزی چند که موجب بقای نوع ایشان می‌باشد و ترک آن مورث فنای ایشان است»^[۲].

علامه محمدتقی مجلسی(قدس سره) متوفای ۱۰۷۰ هـ .ق

وی پدر علامه محمدباقر مجلسی (قدس سره) از جمله عالمانی است که به سمت شیخ الاسلامی در دستگاه صفویه رسیده و در این زمینه نقش مهمی را ایفا کرده است. علاوه بر اینکه حضور وی در دستگاه حکومت نشانه اعتقاد وی به ولایت فقیه است در آثار فقهی او نیز عباراتی دال بر این مطلب یافت می‌شود.

صاحب مدارک (قدس سره) متوفای ۱۰۰۹ هـ . ق

سیدمحمد بن علی موسوی عاملی (قدس سره) از فقهاء بزرگ اواخر قرن دهم می‌باشد. وی تألیفات گرانقدری در فقه و اصول دارد که مهمترین آنها «مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام»، «حاشیه علی الاستبصار»، «حاشیۀ علی تهذیب الاحکام» و «نهایه المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام» می‌باشند.