شیخ محمدتقی نجفی (قدس سره) (متوفای ۱۳۳۱ هـ .ق)

شیخ محمدتقی نجفی (قدس سره) معروف به «آقا نجفی» از علمای سیاسی دوران قاجاریه است. وی از رهبران طراز اول جنبش تنباکو و نهضت مشروطیت علیه استعمار خارجی و استبداد داخلی است وی از شاگردان مرحوم میرزای شیرازی بزرگ (قدس سره) است و در رساله‌ای تحت عنوان «بحث فی ولایۀ الحاکم الفقیه» به تبیین ارکان ولایت فقیه و نیابت عامه فقهاء در عصر غیبت می‌پردازد.

سیدمحمد آل بحرالعلوم (قدس سره) متوفای ۱۳۲۶ هـ .ق

وی صاحب مجموعه فقهی و ارزشمند «بلغۀ الفقیه» و از اعلام و بزرگان فقهاء در این دوره است او در این کتاب رساله‌ای دارد تحت عنوان «رسالۀ فی الولایات» که در ابتداء آن به بحث ولایت فقیه می‌پردازد و علت اهمیت این بحث را اینگونه توضیح می‌دهد:

حاج آقا رضا همدانی (قدس سره) متوفای ۱۳۲۲ هـ .ق

حاج آقا رضا همدانی (قدس سره) از فقهاء نامدار شیعه و به دقت نظر مشهور است. کتاب ارزشمند او در فقه بنام «مصباح الفقیه» مورد توجه و مراجعه اهل فن می‌باشد.

وی در این کتاب ضمن بحث از سهم امام (ع) (خمس) بمناسبت، از ولایت فقیه بحث می‌کند. به نظر ایشان عمده دلیل ولایت فقیه توقیع شریف می‌باشد.

شیخ مرتضی انصاری(قدس سره) متوفای ۱۲۸۱ هـ .ق

مرحوم شیخ مرتضی انصاری (قدس سره) از بزرگترین فقهاء شیعه در چند صد ساله اخیر است. نسبت او با ۳۵ واسطه به جابر بن عبدالله انصاری می‌رسد. وی بعد از صاحب جواهر به مرجعیت عامه شیعیان رسید. از جهت زهد و تقوی زبانزد خاص و عام و از نظر فقه و اصول او را خاتم الفقهاء و المجتهدین لقب داده‌اند.

صاحب جواهر (قدس سره) متوفای ۱۲۶۶ ه.ق

شیخ محمد حسن نجفی اصفهانی از ارکان علمای امامیه و صاحب بزرگ ترین موسوعه‌ی فقهی شیعه به نام جواهر الکلام است که از مهم ترین منابع و مآخذ فقهی می‌باشد. وی به دلیل موقعیتی که کتاب ارزشمندش در بین فقهای بعد از او پیدا کرد، به شیخ الفقها ملقب شد. صاحب جواهر از معاصران شیخ انصاری است و گروهی معتقدند شیخ به خاطر احترام زیادی که برای ایشان قائل بود، در درسشان حاضر می‌شد و در کتاب مکاسب با احترام خاص و با تعبیر بعض المعاصرین و نظایر آن از او یاد می‌کند[۱].

عبدالفتاح حسینی مراغی (قدس سره) متوفای ۱۲۵۰ ه.ق

وی از علمای معروف قرن سیزدهم بوده که در فقه و حدیث مهارت داشته و مؤلف کتاب العناوین است. در مقدمه‌ی کتاب «العناوین الفقیه» در مورد وی از قول علامه تهرانی در کتاب «الکرام البرره» چنین آمده است: «هو السید المیر عبد الفتاح بن علی الحسینی المراغی فقیه کبیر و عالم جلیل، کان من الاجلاء الاعلام و الحجج العظام هو صاحب (عناوین الاصول) المطبوع الذی الفه من تقریرات بحث استاذیه العلمین الشیخ موسی و الشیخ علی ابنی کاشف الغطاء و قد فرغ منه فی سنۀ ۱۲۴۸ ق و… و معلوم ان وفاته بعد سنۀ ۱۲۴۶ و عنونه المیرزا المدرس الخیابانی فی ریحانۀ الادب و أرخ وفاته فی سنۀ ۱۲۵۰»[۱]. صاحب عناوین همچنین به روایت «العلما امناء الرسل» نیز برای اثبات عمومیت ولایت عالمان اشاره کرده و می‌گوید: «ان کونه امیناً علی الاطلاق او امیناً للرسل لیس معناه الا رجوع امور الرعیۀ الیهم و هذا معنی الولایۀ»[۲]. اینکه عالمان، امینان هستند به صورت مطلق یا امین پیامبرانند، معنایش این است که تمام امور مردم به آنها راجع بوده و این همان معنای ولایت است.

ملا احمد نراقی (قدس سره) متوفای ۱۲۴۵ ه.ق

ملا احمد نراقی از فقهای بزرگ شیعه و از اساتید شیخ مرتضی انصاری و از شاگردان سید بحرالعلوم(ع)، شیخ جعفر کاشف الغطا و پدرش محمد مهدی نراقی بود. بهترین دلیل بر مقام شایسته‌ی علمی ملا احمد نراقی حضور شیخ مرتضی انصاری در کلاس درس وی دانسته شده است.

ملا احمد نراقی را به حق باید نقطه‌ی عطفی در تاریخ فقه سیاسی شیعه دانست. وی مباحث فقه حکومتی را انسجام ویژه‌ای بخشیده و مسائل پراکنده‌ی مطرح شده در این زمینه توسط فقهای پیشین را تمرکز و سازماندهی می‌نماید. اینکه برخی نقطه‌ی شروع مباحث ولایت فقیه را از زمان نراقی و بعد از آن می‌دانند، به دلیل نقش انکارناپذیر وی در طرح مباحث و شیوه‌ی نوین و تحول آفرینش در ارائه‌ی آنها می‌باشد.

میرزای قمی (قدس سره) متوفای ۱۲۳۱ هـ .ق

میرزا ابوالقاسم گیلانی (قدس سره)، مشهور به «میرزای قمی» و «صاحب قوانین» یکی از شاگردان علامه وحید بهبهانی (قدس سره) به اصفهان و بعد از مدتی به قم می‌آید و تا آخرین لحظات حیات با برکتش در قم اقامت داشته است.

آثار مهم ایشان «قوانین الاصول»، «جامع الشتات» و «غنائم الایام» است که در قم تألیف کرده‌اند.

ایشان در بحث ولایت فقیه به نکات جالب و ارزنده‌ای اشاره می‌کنند.

صاحب ریاض (قدس سره) متوفای ۱۲۳۱ هـ .ق

وی از شاگردان ممتاز وحید بهبهانی (قدس سره) و خواهرزاده او همچنین از شاگردان محدث بحرانی (قدس سره) می‌باشد. او در علم فقه و اصول به دقت نظر و تعمق و تحقیق مشهور است.

بیش از ۲۰ رساله و کتاب فقهی از او به یادگار مانده که معروف‌ترین آنها کتاب شریف «ریاض المسائل» می‌باشد که شرح مبسوطی است بر «مختصر النافع» محقق حلی (قدس سره) و به واسطه همین کتاب به صاحب ریاض مشهور شده است.

شیخ جعفر کاشف الغطا (قدس سره) متوفای ۱۲۲۶ ه.ق

از عالمان برجسته و نام آور شیعه در قرن دوازدهم و سیزدهم، شیخ جعفر کاشف الغطا است. شیخ جعفر کبیر به سبب یکی از تألیفات مهم و ماندگارش به نام کشف الغطاء در فقه، به کاشف الغطا معروف شد و این لقب در خاندان و نوادگانش ادامه یافت. وی در سال ۱۱۵۶ قمری در نجف اشرف متولد و در سال ۱۲۲۶ ق در همان جا درگذشت.