بسم الله الرحمن الرحیم

فصل هجدهم: شبهات رایج

شبهه اول: طاغوت بودن همة پرچم های پیش از ظهور

 یکی از شبهات و اشکالاتی که مخالفان ولایت فقیه مطرح می‏نمایند، طرح روایاتی است که خروج هر پرچمی قبل از قیام امام زمان (عج) را نامشروع معرفی می‏کند.

در این بخش، بر آنیم که ادلّة مدعیان این نظریه را به‏دقت بررسی نماییم.

1. اوضاع و شرایط زمانی حضرات معصومین(علیهم‏السلام)

v  بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام)، قیام‏های متعدّدی صورت گرفت که همة آنها به ادعای باز پس گیری حق اهل البیت (علیهم السلام)، نوای «هل من ناصر» سردادند؛ ولی بسیاری از آنها در واقع نیتی غیر از این را در سر می‏پروراندند و تنها در ظاهر چنین ادعایی داشتند. لذا از حضرات معصومین در مورد برخی از آن قیام‏ها دستور به سکوت و عدم همراهی و در برخی از موارد حتی نهی از قیام رسیده است؛ از جملة آن قیام‏ها می‏توان به قیام ابومسلم و یا قیام حسن مثنّی (آل حسن) اشاره کرد که در زمان امام صادق (علیه السلام) صورت گرفت.

زمان امام صادق (علیه السلام) ـ که دوران صدور این روایات است ـ از آن جهت حائز اهمیت است که در آن، انتقال قدرت از بنی‏امیه به بنی‏عباس و انقراض حکومت بنی‏امیه صورت گرفت و قیام‏های متعددی در این راستا صورت گرفت. لذا افراد مختلفی با گرایش‏های خاص خود، جهت گرفتن اجازه، تأیید، حمایت و در برخی موارد بیعت، نزد امام صادق (علیه السلام) می‏آمدند؛ این دیدارها و استفسارها به صدور روایاتی که موضوع بحث است، منجر ‏شده است.

2. ‏رد و عدم تأیید برخی قیام‏ها توسط امام معصوم (علیه السلام)

v    در روضة کافی به نقل از معلّى بن خنیس چنین آمده که:

«در زمانى که سیاه‏پوشان [طرفداران ابو مسلم خراسانى‏] ظهور کردند، پیش از ظهور بنى‏عباس من نامه‏هایى از عبد السلام بن نعیم و سدیر و جمع دیگرى براى امام صادق (علیه السّلام) بردم که در آن نامه‏ها به آن حضرت نوشته بودند که: ما پیش‏بینى کرده، مقرّر مى‏دانیم که امر خلافت به شما خواهد رسید، اینک خودتان چه نظرى دارید؟ حضرت (علیه السّلام) نامه‏ها را به زمین کوبید و فرمود: «واى بر شما؛ واى بر شما! من امام این جماعت نخواهم بود؛ آیا اینان نمى‏دانند که براى رسیدن «ما» به خلافت باید سفیانى کشته شود؟»[1]

v       اما علت این رفتار حضرت چیست؟

امام صادق (علیه السلام) در پاسخ به کسانی که بدون رعایت لوازم قیام، اقدام به جمع‏آوری نیرو و سلاح می‏کردند، می‏فرمودند:

«در مسئلة جان، آزمایش کردن معنا ندارد؛ چرا که پس از کشته شدن، دیگر جانى وجود ندارد تا انسان در کارهاى بعدى خود، کارآزموده‏تر شود،[2] پس باید از همان ابتداى کار، قیام حساب شده انجام گیرد تا انسان جانش فداى احساسات نگردد...

v  پس از بررسى کامل در اطراف آن روایات، معلوم مى‏گردد، شخصى که مورد خطاب امام (علیه السلام) بوده و به او دستور سکوت مى‏داده‏اند، از افراد پاک‏طینت ولى احساساتى بوده که هر ساعتى مى‏خواسته قیام صورت گیرد. امام به چنین شخصى دستور مى‏دهندکه فعلاً برو در خانه بنشین؛ و قدم از قدم برمدار تا زمانى که وقتش فرا رسد.

«سدیر صیرفى» و «عبد السلام ابن نعیم» و بعضى از دوستان دیگر، همین که دیدند لشکر ابو مسلم خراسانى پیدا شد، خوشحال شده و خیال کردند: چه بهتر که این لشکر به خانة امام صادق (علیه السلام) هدایت شوند، و آن حضرت، قیام حضرت مهدى را به عهده گرفته، کار را یکسره نماید؛ لذا نامه‏اى به خدمت حضرت نوشته و از حضرت تقاضا مى‏کنند که لشکرى مهیّا است؛ خوب است قیام کنید. حضرت نامة آنان را به زمین زده مى‏فرماید: «من امام اینها نیستم و شما نیز در کار عجله نکنید که هر چیزى براى خود وقتى دارد»؛[3] یعنى اگر منظورتان این است که من به نام مهدى موعود قیام کنم، آن علائمى دارد که از جمله آن، آن است که مهدى موعود، قاتل سفیانى است؛ هرگاه دیدید آن شرائط مهیا شد، شما نیز بیایید.

حضرت صادق ابومسلم را به خوبى مى‏شناخت که او چه‏کاره است؛ او قبلاً در خراسان براى ابراهیم عباسى تبلیغ مى‏کرد و پس از کشته شدن ابراهیم براى ابوالعباس سفّاح بیعت مى‏گرفت و اینک لشکر عظیم براى سفاح فراهم کرده است؛ نه براى امام صادق (علیه السلام). لیکن این دوستان مخلص ـ ولى ناآگاه به اوضاع ـ خیال مى‏کردند آنها طرفداران اهل بیت پیغمبرند، و اگر امام صادق (علیه السلام) بخواهد، آنان خود را در اختیار حضرت قرار مى‏دهند. لذا خیال مى‏کردند که حضرت صادق (علیه السلام) فرصت خوبى را از دست داده و لشکر بسیارى را از اطراف خود پراکنده نموده است. این نوع شتاب‏زدگى یا از احساسات سرچشمه مى‏گیرد و یا از بى‏اطلاعی از اوضاع.»[4]

«از جمله حوادث دیگری که در زمان امام صادق (علیه السلام) رخ داد، قیام محمد بن عبدالله بن حسن می‏باشد. چنان‏چه در ارشاد مفید از «مقاتل الطالبیین» ابو الفرج نقل شده است که:

«عبد اللّه بن حسن، مجلسى ترتیب داد و در آن بنى‎هاشم را براى بیعت با فرزندش محمد دعوت کرد که در آن مجلس سفّاح و منصور دوانقى نیز حضور داشتند. در آن مجلس عبد اللّه بن حسن خطبه‏اى خواند و پس از حمد و ثناى الهى این چنین گفت: «همه مى‏دانید که این پسرم محمّد همان مهدى موعود است، پس همگان با او بیعت کنیم» و سپس به سراغ امام صادق (علیه السلام) فرستاد و حضرت در آن مجلس حضور پیدا کرد. عبد اللّه بن حسن ابتداء به حضرت احترام شایانى نمود، و در کنار خویش جاى داد و سپس اظهار کرد که: همه با فرزندم بیعت کرده‏اند؛ شما نیز بیعت کنید! حضرت در جواب فرمود: «اگر منظورتان این است که پسرت محمد، همان مهدى موعود آل محمدّ است و امروزه او باید آن قیام جهانى را آغاز نماید، صحیح نیست؛ چرا که نه پسرت آن مهدى موعود است و نه زمانِ آن مهدى فرا رسیده است. ولى اگر مقصود این است که مى‏خواهید براى خدا غضب کنید و از باب امر به معروف و نهى از منکر قیام نمایید، مانعى ندارد و من نیز با شما هستم؛ ولى با پسرت محمد بیعت نمى‏کنم، بلکه خودت که پدرش هستى و شیخ قبیله مایى رهبرى‏ قیام را به عهده گیر، و من نیز با شما همکارى خواهم کرد.

وقتى عبد اللّه بن حسن دید امام صادق (علیه السلام) با پسرش، به نام مهدى موعود بیعت نمى‏کند و مهدویت او را رد مى‏کند، سخت ناراحت شد و گفت: «تو خود بهتر مى‏دانى که مطلب غیر از این است و به خدا سوگند تو را، خدا از غیب آگاه نساخته است ولى حسدت نسبت به فرزندم تو را بر این سخنان واداشته است![5]»[6]

این‏گونه از وقایع تاریخی و یا احادیث، سبب شده که برخی از افراد ناآگاه، با مطرح کردن شبهه این‏طور وانمود کنند که قیام انقلاب اسلامی که منجر به استقرار حکومت اسلامی در ایران گشت، به‏جهت آنکه پیش از خروج سفیانی و ظهور حضرت حجه (عج) صورت گرفته، از جمله مصادیق قیام طاغوتی می‏باشد که مورد نهی شدید معصومین (علیهم السلام) قرار گرفته است و لذا حکومتی که هم اکنون تشکیل شده نامشروع می‏باشد!

ابن ابى عبدون از پدرش روایت کرده است که: «چون زید بن موسى بن جعفر (زید النار) را به‏جهت این‏که در بصره خانه‏هاى اولاد عباس را سوزانیده‏ بود، گرفته نزد مأمون آوردند، مأمون جرم او را به برادرش على بن موسى الرضا (علیه السلام) بخشید و به آن جناب عرض کرد: یا ابا الحسن! اگر برادر تو رفت و کرد آن‏چه کرد، «زید بن على» نیز پیش از او رفت و کشته شد، و اگر تو نزد من قرب و منزلت نداشتى، هرآینه او را می‏کشتم؛ زیرا این عملى که از او صادر شده، عمل کوچکى نیست.

حضرت رضا (علیه السلام) به آن ملعون فرمود: ... «زید برادر مرا با زید بن على (ره) قیاس مکن؛ زیرا که او از علماء آل محمد (صلی الله علیه و آله) بود و به جهت رضا و خوشنودى خداوند غضب کرد و با دشمنان خدا جهاد کرد تا اینکه در راه خدا کشته شد.» پدر بزرگوارم موسى بن جعفر (علیه السلام) از براى من حدیث کرد از پدر بزرگوارش جعفر بن محمد بن على (علیه السلام)، شنیده بود که آن جناب می‏فرمود: «خداوند رحمت کند عمّ من زید را! که مردم را به پسندیدة از آل محمد دعوت نمود و اگر ظفر یافته بود و فتح نموده بود، البته وفا می‏کرد به آنچه مردم را به آن می‏خواند.» و وقتى که می‏خواست خروج کند، با من در این باب مشورت کرد. من به او گفتم: اى عمّ بزرگوار! اگر راضى می‏شوى که ترا در کنّاسة کوفه بکشند و جسدت را بر سر دار کشند، خروج کن! پس چون که خروج کرد، جعفر بن محمد بن على (علیه السلام) فرمود: «واى بر کسى که آواز او را بشنود و او را اجابت نکند!»

مأمون عرض کرد یا ابا الحسن! آیا از پیغمبر (صلی الله علیه وآله) وعدة عذاب نرسیده است در حق کسى که به غیر حق ادعاى امامت کند؟ حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: زید بن على (ره) ادعاى باطلى نکرد و نهایت ترس از خدا و پرهیزکارى داشت از این مطلب؛ بلکه به مردم گفت: «اى مردم! من دعوت می‏کنم شما را به پسندیدة از آل رسول.» و مقصود او خودش نبود؛ چرا که او معرفت داشت به اینکه برادرش مستحق امامت است و وعدة عذابی که از جانب پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسیده است، در حق کسى است که ادعا کند که خداوند او را امام قرار داده و بعد از آن مردم را به غیر دین خدا دعوت کند و با اینکه خودش علم ندارد و چیزى نمی‏فهمد، مردم را گمراه کند و از دین بیرون برد؛ چرا که آنها را وامی‏دارد که اقرار کنند به امامت او و سوگند به خداوند که زید از کسانى بود که مخاطب آیة شریفة «وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ» بوده و مصداق این آیه، آن بزرگوار بوده؛ چرا که آن جناب، در راه خداوند جانفشانى کرد.»[7]

3. قیام‏های مورد تائید حضرات معصومین (علیهم السلام)

v  در ابتدا به‏عنوان موارد نقض این تفکر، به بیان برخی اسناد تاریخی می‏پردازیم که بر اساس آنها، امام معصوم (علیه السلام) به فرد قیام کننده، اجازه قیام داده و با حمایت از آنها، قیامشان را مورد تائید خود قرار داده‏اند و یا روایاتی که حاوی خبر از قیام‎هایی است که در آینده رخ خواهد داد و مورد تایید آن حضرات است؛

1. قیام زید

v  از جمله افراد مورد وثوقی که با هدف بازپس‏گیری حق آل الله بر حکام جور خروج کرد و در این راه شهید شد، «زید بن علی بن الحسین(علیهم السلام)» است.

پیامبر خدا (صل الله علیه و آله) سالها پیش از آن که زید بن علی چشم بر این دنیا بگشاید، آمدنش را نوید داده بود.[8]

حضرت آیت الله مکارم شیرازی دربارة ایشان می‏نویسند: «بعد از امام باقر (علیه السلام)، افضل اولاد امام سجاد (علیه السلام) بوده است. فردی عالم، عابد، متقی، بخشنده و شجاع که با شمشیر به اقامة امر به معروف و نهی از منکر پرداخت و این قیامش به اذن و اجازة امام سجاد (علیه السلام) بوده و حضرت از فعل او با خبر و راضی بوده است.[9]

علامه مرحوم مجلسی درباره ایشان چنین فرموده‏اند که: اخبار و روایات دلالت بر مکانت و جلالت وی دارد و اینکه دعوی و قیام او به‏جهت حق بوده و بزرگان از علماء و اصحاب اقرار به بلندی جایگاه و مکانت او دارند.[10]»[11]

در جلالت مقام زید و در تأیید قیامش همین بس که امام صادق(علیه السلام) درباره عموی خود زید چنین فرموده‏اند: «سوگند به خدا عمویم زید همانند کسانی که در رکاب پیامبر و علی و حسن و حسین نبرد کردند و به شهادت رسیدند، شهید شد؛ سوگند به خدا به شهادت رسید.» [12]

و از فضیل بن یسار مروى است که گفت: صبح روزى نزد زید بن على رفتم که در آن روز در کوفه خروج کرده بود... پس از آن‏که او را به قتل رسانیدند. رو به مدینه آمدم. چون به مدینه رسیدم. رفتم به خدمت حضرت ابى عبد اللّه و چون بر آن جناب داخل شدم، فرمود: چه کردند به زید عمّ من؟ گریه گلویم را گرفت. فرمود: او را کشتند؟ عرض کردم: بلى؛ به خدا او را کشتند. فرمود: او را به دار کشیدند؟ عرض کردم: بلى؛ به خدا قسم که او را به دار کشیدند. فضیل گوید که آن جناب شروع کرد به گریه کردن و اشک‏هاى چشم او چون مروارید به دو طرف صورت او جارى شد. پس از آن فرمود: اى فضیل! تو با عمّ من زید در قتال و جهاد با اهل شام حاضر بودى؟ عرض کردم: بلى! فرمود: تو چند نفر از ایشان را کشتى؟ عرض کردم: شش نفر. فرمود: شاید در قتل ایشان و استحقاق آنها شکى داشته باشى؟ پس از آن جناب شنیدم که فرمود: «خداوند مرا در این خون‏ها شریک گرداند! به خدا قسم که عمّ من و اصحابش با شهادت از دنیا رفتند؛ مثل شهدائى که در رکاب على بن ابى طالب و اصحاب آن جناب جانفشانى کردند.[13]»[14]

2. قیام شهید فخ

v  یکی از آن افرادی که هم‏عصر با دوران ولایت اهل بیت (علیهم‏السلام)، دست به قیام بر علیه خلفای بنی‏عباس زد، شهید فخ یعنی حسین بن علی بن حسن مثلث می‏باشد. در کتاب شریف اصول کافی دربارة او چنین آمده:

«عبد اللَّه بن مفضل گوید: چون حسین بن على، کشته شده، او در فخ خروج کرد و مدینه را به تصرف در آورد، موسى بن جعفر را براى بیعت طلب کرد، حضرت تشریف آورد و به او فرمود: «پسر عمو! به من تکلیفى مکن [مثل] آن‏چه که پسر عمویت (محمد بن عبد اللَّه) به عمویت امام صادق کرد، تا از من چیزى سر زند که نمی‏خواهم؛ چنان که از امام صادق (علیه السلام) چیزى سرزد که نمی‏خواست. (مقصود سخنان درشتى است که میان آنها ردّ و بدل شد و اخبارى که امام (علیه السلام) به او گفت.)

حسین به آن حضرت عرض کرد: مطلبى بود که من به شما عرض کردم؛ اگر خواهى در آن وارد شو و اگر نخواهى شما را بر آن مجبور نمی‏کنم؛ خدا یاور است. و سپس خداحافظى کرد.

ابو الحسن موسى بن جعفر هنگام خداحافظى به او فرمود: «پسر عمو! تو کشته خواهى شد؛ پس نیکو جنگ کن [ضربت را جدى بزن‏] زیرا این مردم فاسقند؛ اظهار ایمان می‏کنند و در دل مشرکند. و إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. من مصیبت شما جماعت را [خویشانم را] به حساب خدا می‏گذارم. سپس حسین خروج کرد و کارش بدان جا رسید که رسید؛ یعنى همگى کشته شدند، چنان‏چه آن حضرت (علیه السلام) فرموده بود.»[15]

در کتاب گرانسنگ «الحیاه» درباره این شهید والا مقام چنین آمده که:

«حسین بن على حسنى، از بزرگان مؤمنان مجاهد بر ضدّ طاغوتی‏گرى و ستم‏کارى است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بیش از صد و شصت سال پیش از قیام وى، او را ستوده است؛ و امام صادق (علیه السلام)، از او با تجلیل یاد کرده و پیش از شهادت وى در شهادتگاه او نماز خوانده است»[16]

و امام موسى کاظم(علیه السلام)، پس از کشته شدن او فرموده است:

«... مضى و اللَّه مسلما صالحا، صوّاما قوّاما، آمرا بالمعروف، ناهیا عن المنکر...»؛[17] به خدا سوگند، مسلمانى شایسته بود، و پیوسته روزه‏دار، و شب بیدار و نمازگزار، و آمر به معروف، و ناهى از منکر...

و از امام جواد (محمّد بن علیّ بن موسى الرضا) علیه السلام روایت شده است که فرمود:

«لم یکن لنا بعد الطّف مصرع أعظم من فخّ»؛[18] پس از واقعه عاشورا، کشتارى (قتل عامى) بزرگتر از واقعه فخ براى ما آل محمّد روى نداده است.

ابوالفرج اصفهانى، در باره بخشندگى و رسیدگى او به کار نیازمندان، از قول علىّ بن حسین حضرمى چنین آورده است:

«از حسن ابن هذیل شنیدم که مى‏گفت: باغى متعلّق به حسین به على، شهید فخ، را به چهل هزار دینار فروختم، او پولها را همان دم در خانه خود پخش کرد، و چیزى از آن مبلغ به اهل خانه وى نرسید؛ مشت مشت به من مى‏داد تا براى فقیران اهل مدینه ببرم».[19]

از دیگر قیام‏هایی که مورد تأیید امامان شیعه می‏باشند، قیام یحیی بی زید بن علی بن الحسین (علیهما السلام) است که علاقمندان می‎توانند به منابع تاریخی در این مورد مراجعه فرمایند.

3. قیام مردی از قم در آخرالزمان

v  علاوه بر قیامهایی که در دوران اهل بیت (علیهم السلام) روی داد و مورد تایید آن بزرگواران قرار داشت، قیام‎های آخرالزمانی بسیاری نیز در روایاتِ رسیده از ائمة معصومین ، یاد شده و مورد تایید و امضای آن بزگواران قرار گرفته است.

از این دست است، قیامی از قم؛ «از امام کاظم (علیه السلام) روایت شده که مردی حق‎طلب از قم به پا خواهد خواست و که قیام او و یارانش مورد تأیید آن حضرت است؛

«رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ یَدْعُو النَّاسَ إِلَى الْحَقِّ یَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ لَا تُزِلُّهُمُ الرِّیَاحُ الْعَوَاصِفُ وَ لَا یَمَلُّونَ مِنَ الْحَرَبِ وَ لَا یَجْبُنُونَ وَ عَلَى اللَّهِ یَتَوَکَّلُونَ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِین»؛[20] مردی از اهل قم مردم را به حق دعوت خواهد کرد. اجتماع می‎کنند در اطراف او مردمی که مانند پاره‏های آهن هستند و تند بادهای حوادث آنها را متزلزل نمی‏کند و از جنگ خسته نمی‏شوند و نمی‏ترسند و بر خدا توکل می‏کنند و عاقبت خیر با پرهیزکاران است.[21]

4. خروج سید حسنی

v  از جمله قیام‏های مورد تائید اهل بیت (علیهم السلام) قیام آخرالزمانیِ سید حسنی، پیش از قیام قائم آل محمد (روحی و ارواح العالمین لمقدمه الفداء) است، چنانچه شیخ عباس قمی در کتاب معروف خود «منتهی الآمال» چنین بیان می‏کند:

«و آن جوان [جوانمرد][22] خوش‎صورتی است که از طرف دیلم و قزوین (منطقة مرکز ایران) خروج نماید... و او ظاهراً از اولاد حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) باشد و دعوی بر باطل ننماید و دعوت بر نفس خود نکند؛ بلکه از شیعیان خُلّص ائمة اثنی عشر (علیهم السلام) و تابع دین حق باشد و دعوی نیابت و مهدویت نخواهد نمود؛ لکن مطاع و بزرگ و رئیس خواهد بود و در گفتار و در کردار موافق است با شریعت مطهرة حضرت خاتم النبیین (صلی الله علیه و آله و سلم) و در زمان خروج او، کفر و ظلم، عالم را فرو گرفته باشد و مردم از دست ظالمان و فاسقان در اذیت باشند و جمعی از مؤمنین نیز مستعد باشند از برای دفع ظلم ظالمین.

در آن حال، سید حسنی استغاثه نماید از برای نصرت دین آل محمد (علیهم السلام)، پس مردم او را اعانت نمایند؛ خصوصاً گنج‏های طالقان (منطقة مرکزی ایران) که از طلا و نقره نباشد، بلکه مردان شجاع و قوی‏دل و مسلح و متکامل که بر مرکب‎های خاکی‎رنگ سوار باشند و در اطراف او جمع گردند و جمعیت او زیاد شود. و او همچون سلطان عادل در میان ایشان حکم و سلوک نماید و کم‏کم بر اهل ظلم و طغیان غلبه نماید و از مکان خود تا کوفه، زمین را از لوث وجود ظالمین و کافران پاک کند. و چون با اصحاب خود وارد کوفه شود، به او خبر می‏دهند که حضرت حجت الله، مهدی آل محمد (علیهم السلام) ظهورنموده است... پس سید حسنی با اصحاب خود خدمت آن حضرت مشرف می‏شوند از آن حضرت مطالبة دلایل امامت و مواریث انبیاء می‏نماید.

حضرت صادق (علیه السلام) می‏فرماید: «به خدا قسم که آن جوان، آن حضرت را می‏شناسد و می‏داند که او بر حق است و لکن مقصودش این است که حقیقت او را بر مردم و اصحاب خود ظاهر نماید. پس آن حضرت دلایل امامت و مواریث انبیاء از برای او ظاهر نماید. در آن وقت سید حسنی و اصحابش به آن حضرت بیعت خواهند نمود...»[23]

از این دست قیام‏ها که مورد تأیید امامان شیعه می‏باشند، موارد دیگری نیز وجود دارد که از آن دسته می‏توان به قیام یمانی، قیام سید خراسانی و قیام سید حسینی[24] اشاره کرد که جهت اطلاع از چگونگی واقعه و تأییدات اهل بیت (علیهم السلام) نسبت به ایشان، می‏توان به کتب ملاحم و فتن و مصادر تاریخی مربوط به دوران پیش از ظهور رجوع کرد.[25]

2. ارائه ملاک از طرف امامان هدی (علیهم السلام) جهت تشخیص قیامهای صواب از ناصواب

پس از مشاهدة این موارد که موارد نقضی بر ادعای کلی شبهه‏افکنان است، به جواب حلّی آن می‎پردازیم؛

ابتدا لازم است که منظور امام معصوم (علیه السلام) در این روایات، تبیین گردد تا علاوه بر رفع این تناقض ظاهری، ملاکی برای تشخیص صحیح و یا عدم صحیح بودن هر قیامی قبل از ظهور حضرت حجت (ارواحنا له الفدا) صورت می‏گیرد، به‏کار آید؛

v  «هر قیامى از هر کسى، گرچه علیه طاغوت باشد، ممدوح و مورد تأیید نیست؛ بلکه قیام‏کننده‏ای که عدّه‏اى را دور خود جمع کرده، علیه ظلم و فساد قیام مى‏کند، باید واجد شرایط رهبرى بوده و یا به نمایندگى و اذن و اجازۀ چنین شخصى قیام نماید.

پس اگر کسى داراى علم، عدالت و صداقت نباشد و مردم را به سوى خود دعوت نماید، و قصدش آن باشد که حاکم طاغوتى را سرنگون کرده و خود جای‏گزین او گردد ـ درحالى‏که او نیز حقّ خلافت و امارت را در شرع مقدس ندارد ـ این چنین قیامى، قطعاً مورد تأیید نبوده و نباید در آن شرکت نمود.

در زمان امام صادق (علیه السلام)، قیام‏هایى علیه بنى‏امیّه یا بنى‏عباس انجام مى‏گرفت و افرادى مردم را دعوت به قیام مى‏کردند. اصحاب امام صادق (علیه السلام)، از حضرت نسبت به شرکت در چنین قیام‏هایى کسب تکلیف می‏نمودند. حضرت در جواب مى‏فرمود:

«اگر کسى از آل پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) قیام کرد و شما را به کمک و یارى طلبید، شما بنگرید که آن شخص «هدفش از قیام چیست؟» و «براى چه» و «به رهبرى چه کسى» قیام کرده؟ هر قیامى را با قیام زید بن على بن الحسین (علیه السلام) مقایسه نکنید و نگویید قیام زید مورد تأیید بود، پس هر قیامى مورد تأیید است؛ چرا که زید «مردى عالم و صادق بوده» و «مردم را به خود دعوت نمى‏کرده»، بلکه «به رضاى از آل محمد (صلّى اللّه علیه و آله) دعوت مى‏نمود». و اگر در این راه پیروز مى‏شد به وعده‏اش وفا مى‏کرد؛ یعنى حق را به امام معصوم واگذار نموده و خود شخصاً داعیه‏اى نداشت.»

و سپس فرمود: «اگر کسانى مثل زید باشند، خوب است؛ امّا آنان‏که امروزه قیام مى‏کنند، هنوز که هیچ قدرتى ندارند و پرچمى به نام آنان افراشته نشده است، گوش به سخن ما نداده و ما را نافرمانی مى‏کنند، چه رسد به روزى که صاحب قدرت و پرچم گردند.»[26]

یعنى چنین افرادی که نه خود واجد شرائط رهبرى و قیام‏اند، و نه حاضرند سخن امام معصوم را گوش کنند؛ گرچه شعارشان مثل شعار زید است، ولى در عمل برخلاف آن عمل مى‏کنند.

و باز در این زمینه، روایتى در کتاب وسائل الشیعه[27] نقل شده که از آن به خوبى استفاده مى‏شود که قیام‏کنندگان باید واجد شرائط رهبرى باشند؛ از جمله باید اعلم ناس بوده، و در تشخیص احکام خدا از قرآن و سنّت، سرآمد دیگران باشند؛[28] شخصى بنام «عبد الکریم بن عتبه» مى‏گوید: در مکّه در محضر امام صادق (علیه السلام) نشسته بودیم که ناگاه، عدّه‏اى از معتزله وارد شده و گفتند: چون بنى امیّه به جان هم افتاده، و ولید حاکم و خلیفه را کشته‏اند، ما تصمیم گرفته‏ایم که بر شخصى که داراى عقل و دین و منتسب به رسول خداست، یعنى محمد بن عبد اللّه بن الحسن، بیعت کنیم، و بیعت کرده‏ایم. لذا اینک از شما نیز که طرفداران بسیارى دارید تقاضا مى‏کنیم که با او بیعت کنید.

حضرت در پاسخ آنان پس از حمد و ثناى الهى و سخنانی دیگر، از آنان پرسید: «اگر شما قیام کرده و بر اهل کتاب یا بر مجوس و یا بر مشرکین و بت‏پرستان‏ پیروز گردید با آنان چگونه رفتار خواهید کرد؟»

آنان در پاسخ حضرت گفتند که چنین و چنان خواهیم کرد، و در پاسخشان همه کفار را یکسان به حساب آورده، و گفته‏اند با همه یکسان برخورد خواهیم نمود. حضرت فرمود: «شما این احکام را از چه کسى آموخته‏اید؟» گفتند که مردم این چنین مى‏گویند. حضرت فرمود: «از خدا بترسید! کسى که مى‏خواهد قیام کند و زمام امور مسلمین را در دست گیرد و مردم را به خود دعوت کند، باید داناترین مردم بوده، و در بین مردم اعلم از او نباشد وگرنه آن شخص هم خود گمراه بوده و هم باعث گمراهى و دردسر مردم خواهد بود.» سپس از پدرش امام باقر (علیه السلام) ایشان هم از رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) نقل کرد که این‏چنین فرمود:

«من ضرب النّاس بسیفه و دعاهم الى نفسه و فى المسلمین من هو اعلم منه فهو ضال متکلّف»؛[29] کسی که شمشیر کشد و مردم را به خود بخواند در حالی‎که در میان مسلمین داناتر از او وجود داشته باشد، پس او گمراه و به‏زحمت‏اندازنده است.

بنابراین می‎توان این‎گونه جمع‎بندی کرد که قیام‏هایى که در دوران ائمه (علیهم السلام) صورت مى‏گرفت، دوگونه بود: قسمى مورد تأیید اهل بیت، و قسم دیگر که چون داراى شرائط لازم نبوده است، مورد رضایت ایشان نبود. قیام‏هایى از قبیل قیام زید على بن الحسین (علیه السلام) و یحیى بن زید، و حسین شهید فخ، مورد رضایت و تأیید ائمه اطهار (علیهم السلام) بود؛ چرا که آنان براى خدا غضب کرده و به‏خاطر امر به معروف و نهى از منکر قیام کرده بودند، و در صورت پیروزى، حق را به صاحب حق یعنی ائمة اطهار (علیهم السلام) می‎رساندند. ولى قیام‏هایى همانند قیام بنى عباس و ابومسلم خراسانى علیه بنى امیه، و قیام محمد بن عبد اللّه بن الحسن و قیام برادرش ابراهیم بن عبد اللّه علیه منصور دوانیقى، و قیام زید النّار برادر حضرت رضا (علیه السلام) علیه بنى عباس، مورد رضایت و تأیید ائمه طاهرین (علیهم السلام) نبود؛ گرچه از نظر ظاهر، بعضى از آنها همان شعار زید بن على بن الحسین (علیه السلام) را مى‏دادند (یعنى مردم را به رضاى از آل محمد (صلّى اللّه علیه و آله) دعوت مى‏کردند) ولى در عمل آن چنان نبودند؛ بلکه مقصودشان از مرضىّ از آل محمد (صلّى اللّه علیه و آله)، خودشان بوده، و خود داعیة رهبرى امت اسلامى را داشته‏اند. و می‎دانیم که براساس نظر شیعه، فرقى بین بنى امیه و بنى عباس با زید النار و مأمون عباسى در اینکه حکومتشان مصداق حکومت طاغوت باشد نیست؛ زیرا معیار طاغوتى بودن یک حکومت، آن است که فروانرواى آن حکومت از طرف خدا و رسول خدا، تایید و امضاء نشده باشد، و اینان هیچ‏کدام از طرف خدا و رسول (صلّى اللّه علیه و آله) براى این منصب نصب نشده بودند.

پس اگر روایاتى از آن امامان معصوم (علیهم السلام) ـ با توجه به شرایط زمان آن حضرات ـ صادر شده است که به اصحاب خود دستور مى‏دادند که در خانه بنشینید و قدم از قدم برندارید، و در این قیام‏ها شرکت نکنید و سکوت و قعود را پیشه خود قرار دهید، ما نباید آن روایات را دلیل بر محکومیت هر قیامى بدانیم و هر صداى مظلومانه‏اى را که علیه ظالمى بلند شده، در گلو خفه کنیم؛ چرا که امام صادق (علیه السلام) مثلا به سدیر صیرفى فرموده است که «خانه‏نشین باش!» و در هیچ قیامى شرکت نکن که این قیام‎ها محکوم به شکست و صاحب آن طاغوت است». بلکه باید دید قیامى که صورت مى‏گیرد، چه نوع قیامى است و از ناحیه چه کسانى رهبرى مى‏شود؟ اگر قیامى است مثل قیام زید و یحیى و حسین شهید فخ، نه تنها نباید آن را محکوم کرد، بلکه باید به آن پیوست و از آن حمایت کرد؛ گرچه آن قیام به پیروزى نهایى نرسد؛ زیرا با این‏گونه قیام‎ها، حجّت بر مردم تمام شده و چهرة کریهِ حکومت طاغوتى بر مردم روشن مى‏گردد وگرنه اگر همه سکوت اختیار کنند، موضوع بر مردم مشتبه شده، باطل را حق و احکام خلاف اسلام را، حکم اسلامى مى‏پندارند. اما اگر قیامى همانند قیام بنى عباس، یا قیام سادات حسنى بود، باید آن را طرد کرد و در آن شرکت نکرد؛ چون قصد قیام‏کنندگان این است که حاکمى را به سقوط کشانده، حاکم دیگرى ـ که همانند آن است ـ را جایگزین آن نمایند. نظیر حرکت‎هایى که از ناحیة بعضى از گروهک‏ها علیه طاغوت انجام مى‏گرفت که امام خمینى(دام‏ظله) و یاران صدیقش از همان ابتداى نهضت، مردم را از رفتن به اطراف آنان منع مى‏کردند؛ چرا که اگر آنان موفق مى‏شدند و زمام امور را در دست مى‏گرفتند، از شاه و عمّالش بدتر عمل مى‏کردند، زیرا نه از جهت دینى بهتر از طاغوت بودند و نه در روش سیاسى.»[30]

3. تطبیق آن ملاک‏ها با انقلاب اسلامی

v  روشن شد که شبهه‏ای که برخی دربارة انقلاب اسلامی مطرح می‏کنند و می‏خواهند آنرا به‏مثابه قیامی نامشروع جلوه دهند که پیش از قیام حضرت حجت (عج) صورت گرفته و بدین‏وسیله ولایت فقیه را که محور نظام است را، همان صاحب پرچم طاغوت معرفی کنند، اشکالی بس نابجا و نابخردانه است؛ چرا که اولاً حضرات معصومین (علیهم السلام) تمامی قیام‏های پیش از ظهور حضرت حجت را نامشروع ندانسته‏اند، بلکه حتی به حمایت از برخی از آنها پرداخته اند (کما اینکه نمونه‏های آن ذکر شد) و ثانیاً در تشخیص قیام صحیح از ناصحیح، آن ذوات مقدس (علیهم صلوات الله) برای رهپویان طریق سعادت، ملاک و شاخص ارائه کرده‏اند که با توجه و تامل در آن می‏توان به حق یا باطل بودن هر قیامی حکم کرد.

با مروری بر اهداف و ویژگی‏های انقلاب اسلامی ایران می‏یابیم که این قیام، تمام آن ملاکاتی که اهل بیت (علیهم السلام) در مورد قیام صحیح و مورد تائیدشان بیان کرده‏اند را دارا می‏باشد؛ یعنی اقامه‏کنندة این انقلاب، اولاً فردی آگاه و فقیهی جامع الشرایط برای اداره یک حکومت بوده، ثانیاً وی مردم را به سوی خود فرا نمی‏خواند و هدفش اقامة دین حق و زمینه‎سازی برای حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) و واگذاری پرچم این نظام به آن حضرت بوده است.

2-2. گوشه‏ای از بیانات علماء عظام در حمایت از نظام جمهوری اسلامی ایران و حاکمیت ولایت فقیه

v  علمای آگاه نیز با بهره‎مندی از دانش استنباط از منابع دین، همواره بر ضرورت تشکیل نظامی مبتنی بر مبانی مستحکم ولایت فقیه در دوران غیبت تاکید کرده، با حمایت‎های همه‎جانبة خود، تحقّق این آرمان تاریخی شیعه را بسترسازی کرده‎اند.

پس از شکل‎گیری نظام شکوهمند اسلامی نیز پیوسته، بر وجوب حفاظت از نظام جمهوری اسلامی تاکید و همگان را بر دفاع و حمایت از حکومت الهی فقیه تحریض کرده‎اند. به موارد زیر که تنها نمونه‎ای کوچک از انبوه چنین توصیه‎هایی است، توجه فرمایید؛

حضرت آیت‏الله العظمی سبحانی می‎فرمایند:

«ولایت فقیه پرتویی از ولایت امام زمان (عج) است و دشمنان برای ضربه زدن به نظام و ولایت فقیه به سراغ ولایت کبری رفته اند.»[31]

همچنین حضرت آیت‏الله العظمی مکارم شیرازی می‎فرمایند:

«این انقلاب حاصل خون شهدا و یادگار امام راحل است و ما باید برای حفظ آن و خنثی کردن توطئة دشمنان وحدت کلمه داشته باشیم.»[32] چرا که «حفظ نظام اسلامى، از اهمّ واجبات است.»[33]

حضرت آیت‏الله العظمی صافی گلپایگانی نیز می‎فرمایند:

«هرکجا که می‌توانید، این نظام را با این همه شهید، از انحرافات نجات دهید تا استقامت نظام باقی بماند و تضعیف نشود، قوت نظام و حکومت اسلامی وقتی است که دین پابرجا بوده و جلوی مفاسد بزرگ‌تر گرفته شود.»[34]

حضرت آیت‏الله العظمی نوری همدانی نیز می‎فرمایند:

«نظام مقدس اسلامی ثمرة خون شهیدان و مجاهدت‏های ایثارگران و جانبازان بسیاری است... بزرگترین امر به معروف، حفظ نظام اسلامی است، نظام اسلامی ایران واسطة بین قیام سید الشهدا و حضرت مهدی (عج) است.»[35]

حضرت آیت الله العظمی علوی گرگانی در این راستا می‎فرمایند:

«عشق و محبت به امام(ره) تضمین کننده حفظ نظام اسلامی است. تلاش کنید تا ملت و مملکت خود را در برابر دشمنان اسلام حفظ نمایید.»[36]

و حضرت آیت‏الله جوادی آملی نیز در این رابطه می‎فرمایند:

«این نظام، نه به آسانی به دست آمده و نه به آسانی برمی‌گردد. اگر معاذالله کوچک‏ترین آسیبی ببیند، تمام لعنت‌های گذشته دامن‏گیر ما می‌شود. این امانت الهی است. بر همة ما واجب عینی است که این نظام را حفظ کنیم. کاری که باعث تضعیف این نظام است، باعث تفرقه است، باعث نفاق‌افکنی می‌شود، باعث طمع بیگانه است، این کار حرام عینی است... این چنین نیست که اگر کسی دارای رهبر خوب بود، بگوید کشور حفظ می‌شود. رهبر اگر علی‌ابن ابی‌طالب(علیه السلام) هم باشد، مادامی که مردم عاقل نباشند، کشور به مشکل برمی‌خورد.

داشتن رهبر خوب نیمی از قضیه است؛ پس مبادا بگوییم ما یک رهبر خوب داریم و همین کفایت می‌کند.»[37]