بسم الله الرحمن الرحیم

فصل 4: ضرورت تشکیل حکومت در اسلام

3.   سنّت پرچمداران و صاحبان رسالت الهی در پیگیری و تحقّق حکومت

     شماره 6

     امام سجاد, امام باقر و امام صادق ^{علیهماالسلام}

3. امام سجاد (علیه السلام)

v  دوران امام چهارم، از سخت‎ترین دوران‎ها از لحاظ اختناق دستگاه‎های حاکم بود و شیعیان در شرایط سخت تقیه به سر می‎بردند؛ با این‎حال، امام سجاد (علیه السلام)، علاوه بر دعاهای بسیاری که با مضامین سیاسی بیان فرموده‎اند، از معدود فرصت‎های پیش آمده برای تبیین حق غصب شدة ائمه(علیهم السلام) استفاده می‏نمودند. مثل روایتی که در قالب تشریح حقوقی که به عهدة انسانِ مسلمان است (رسالة حقوق) بیان داشته‏اند:

«فَحُقُوقُ أَئِمَّتِکَ ثَلَاثَةٌ أَوْجَبُهَا عَلَیْکَ حَقُّ سَائِسِکَ بِالسُّلْطَانِ»؛[1] ... و حقوق امامان بر شما سه چیز است؛ واجب‎ترین آنها بر شما، حق سیاست اوست برشما، به حکم سلطنتی که دارد...»

یا روایتی که در آن به تعلیل وقایع و رویدادهای گذشته بر مسلمانان پرداخته، می‎فرمایند:

«به جان خودم سوگند، شما امور گذشته را در روزهاى پیشین ـ که از آشوب‏ها انباشته بوده و شیفته فتنه‎ها بودند ـ پشت سر گذاشته‏اید و می‏توانید از آن وقایع، بر دورى گزیدن از گمراهان و بدعت‏گزاران و ستم‏پیشه‏گان و فسادکنندگانِ بناحق در زمین هدایت شوید، پس از خدا کمک جوئید و بازگردید به سوى طاعت خدا و پیروى آن کس که به پیروى سزاوارتر است که پیروى شوند و مورد اطاعت قرار گیرند از اینان. پس الحذر! الحذر! پیش از آن‏که به پشیمانی و حسرت مبتلا شوید و در پیشگاه پروردگار خود حاضر شوید!» [2]

4. امام باقر (علیه السلام)

v  از میان روایات بسیاری که امام پنجم (علیه السلام) به ما رسیده، بخش قابل توجهی به شرایط پذیرش اعمال، ویژگی‎های دین مرضیّ خداوند و شیوة صحیحِ دینداری اختصاص دارد؛ با کمی دقت در میان این دست از روایات، می‎توان دریافت که تبعیّت از ولیّ الهی و تلاش برای تحقّق ولایت در جامعه، شرط بندگی و مهم‏ترین وظیفة دینی هر مسلمان است. به سه روایت زیر به عنوان نمونه بنگرید:

 1. «اَمَا لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ لَیْلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِیعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلَایَةَ وَلِیِّ اللَّهِ فَیُوَالِیَهُ وَ یَکُونَ جَمِیعُ أَعْمَالِهِ بِدَلَالَتِهِ إِلَیْهِ مَا کَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ حَقٌّ فِی ثَوَابِهِ وَ لَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَان»؛[3] اگر مردی شبها تا به صبح بیدار بماند و تمام عمر را روزه بگیرد ــ نه فقط ماه رمضان را ــ وتمام اموالش را در راه خدا صدقه دهد و در تمام دوران عمرش به حج رود، در حالی که «ولایت ولی خدا» را نشناخته باشد تا از او پیروی کند و تمام اعمالش با راهنمائی او باشد، این چنین آدم هر آنچه که انجام داده است بیهوده، بی‏ثمر و خنثی است.

2. امام باقر (علیه السلام) با استناد به حدیثی قدسی می‏فرمایند: «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَأُعَذِّبَنَّ کُلَّ رَعِیَّةٍ فِی الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَایَةِ کُلِّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِیَّةً وَ لَأَعْفُوَنَّ عَنْ کُلِّ رَعِیَّةٍ فِی الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَایَةِ کُلِّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَنْفُسِهَا ظَالِمَةً مُسِیئَة»؛[4]  خداى متعال گفته است: «هر دسته از مسلمین، که از امام (حاکم) جائرى که از جانب خدا نیست اطاعت کرده است، هر چند در اعمالش نیکوکار و پرهیزگار باشد، عذاب خواهم کرد؛ و هر دسته از مسلمین، که از امام عادلِ برگزیده از جانب خدا اطاعت کرده است، خواهم بخشید، هر چند آن دسته، در حق خود، ستم‏کار و گناه‏کار باشد».[5]

3. «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْ سُوءَ مَا أُوتِیَ إِلَیْنَا مِنْ ظُلْمِنَا وَ ذَهَابِ حَقِّنَا وَ مَا نُکِبْنَا بِهِ فَهُوَ شَرِیکُ مَنْ أَبَى إِلَیْنَا فِیمَا وَلَّیْنَاه‏»؛[6] امام باقر (علیه السّلام) فرمود: هر که بدی‎هایی که به ما شده را نشناسد ـ از ستم‏هایی که بر ما شده و آنچه که از حق ما به یغما رفته و مصیبت‏هایى که بر ما وارد شده ـ با آن کسان که بر ما ستم رانده‎اند، در باز داشتن ما از حق ولایت‏مان، شریک است.

5. امام صادق (علیه السلام)

v  فرصت بی‎نظیر پیش آمده در دوران امام صادق(علیه السلام) برای تعلیم معارف دین، بستر مناسبی بود که هرازچندگاهی در خلال بحث‎های علمی، شئون سیاسی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و ائمة هدی(علیهم السلام) نیز تبیین گردد؛ به عنوان مثال، آن حضرت در معرفی پیامبر خاتم، می‎فرمایند:

«خداوند پیامبرش را ادب آموخت. آن‎گاه که ادب او را به کمال رساند، فرمود «إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ»[7]: تو دارای خلق عظیمی! سپس امر دین و امت را به پیامبرش سپرد تا بندگانش را اداره و رهبری کند؛ «لِیَسُوسَ عِبَادَهُ». سپس فرمود: «ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»؛[8] ای مردم! آنچه را رسول فرموده، بپذیرید و هر آنچه شما را از آن نهی کرده است، رها کنید!»[9]

یا در فرصت حج که مسلمانان از اقصی‏نقاط جهان اسلام جمع می‏شوند، حضرت به تبیین جایگاه امامت در معارف اسلامی پرداخته، با صراحت، ریاست جامعه اسلامی را حق خود اعلام می‎دارند؛

عمرو بن ابی‏مقدام می‎گوید: روز عرفه، امام صادق را در موقف عرفات دیدم که با بلندترین صوتشان ندا می‎دادند: «ای مردم! رسول الله(صلی الله علیه و آله) امام و پیشوای مردم بود؛ پس از او علی بن ابیطالب، امام و رهبر بود؛ پس از او حسن، شایستة این مقام بود؛ پس از او حسین؛ پس از او علی بن الحسین؛ پس از او محمد بن علی و پس از او من!» سپس همین جملات را سه بار تکرار فرمودند، پس از آن رو به سمت راست کردند و این جملات را سه بار تکرار فرمودند؛ پس از آن رو به چپ و سپس به پشت سر؛ طوری که این مطالب را 12 بار تکرار فرمودند.[10]