بسم الله الرحمن الرحیم

فصل دوم:

حاکمیّت خدا؛ راه تحقق عبودیت

  حاکمیّت خدا، یعنى نجات و سعادت انسان‏ها. حاکمیت دین خدا، یعنى پاسخگویى به نیازهاى اساسى انسان‏ها. هر نیازى که انسان‏ها دارند ـ نیازهاى معنوى، نیازهاى مادى، فردى، اجتماعى، دنیوى، اخروى و همه و همه ـ در ظلّ حاکمیت دین خدا تأمین مى‌شود.[1]

سرّ، معنا و باطن زندگى و حیات انسان، این است: متوجه یک مبدأ و تکلیف بودن. منتظر یک الهام بودن. گوش به فرمان یک مبدأ حاکم و قادر و صاحب اختیار از غیب بودن؛ این، اصل قضیه‎ است.[2]

اگر کسی این سئوال را بکند که «به چه دلیل می‏گویید ولایت امر در اختیار خدا و مال خداست؟» جواب این است که این ناشی از یک فلسفة طبیعی است که در جهان‏بینی اسلام مشخص و معین شده‎است؛ در جهان بینی اسلام، همه چیز عالم از قدرت پروردگار ناشی می‏شود: «وَ لَهُ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ»؛[3] هر آنچه در روز و شب آرمیده ‎است، از آنِ خداست. وقتی که همه پدیده‏های خلقت مال اوست و حکومت تکوینی بر همه چیز در اختیار اوست حکومت قانونی و تشریعی هم باید در اختیار او باشد...

«إِنَّ الله یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها»؛[4] همانا خدا شما را فرمان می‏دهد که ‎امانت‏ها را به ‎اهلش برگردانید، «وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ»؛ و چون میان مردم داوری و حکومت و قضاوت می‏کنید، بر طبق عدل و داد حکومت و قضاوت بکنید. «إِنَّ الله نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِهِ»؛ همانا پروردگار به چه نیکو چیزی شما را پند می‏دهد و موعظه می‏کند، «إِنَّ الله کانَ سَمیعاً بَصیراً»؛[5] همانا پرودگار شنوا و بیناست؛ پس آنچه که به شما فرمان می‏دهد از روی شنوایی و آگاهی و دانش کامل است. چون شنوای نیازهای درونی شماست، چون بینای سرنوشت شماست، لذا آنچه را که ‎احتیاج دارید به شما می‏دهد و می‏بخشاید.

این آیه ‎اول است که درباره ‎امانت صحبت می‏کند و می‏گوید امانت‏ها را به اهلش بدهید و در حقیقت یک زمینه چینی برای آیه دوم است و باید این یادآوری را بکنم که ‎امانت فقط این نیست که من یک تومان دست شما دارم این یک تومان را به دست من ‏برگردانید؛ مهم‏ترین نشانه‏ها و نمونه‏های امانت، این است که ‎آنچه ‎امانت خدا در میان مردم است، آن را انسان به جایش و به ‎اهلش برساند؛ «اطاعت» که میثاق و پیمان خدا با آدمی‏است، آن را در جایش مصرف کند و خرج کند؛ اطاعت از خدا بکند و از آنچه که خدا فرموده که اطاعت بشود، اطاعت کند. این مهم‏ترین مصداق امانت است.

در آیه بعد یعنی آیه 59 سوره نساء می‏فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا»؛ ای کسانی که ‎ایمان آورده‎اید، «أَطیعُوا الله»؛ اطاعت کنید از خدا «وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ»؛ و اطاعت کنید از پیامبر خدا  «وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»؛[6] و اطاعت کنید از صاحبان فرمان از میان خودتان؛ یعنی آن کسانی که در میان شما صاحبان فرمان هستند.[7]

 شاید بتوان گفت که هدف از همة زحماتى که پیغمبراکرم و بزرگان دین و انبیاء الهى (علیهم‌الصّلاه‏والسّلام)، متحمّل شده‌اند، استقرار ولایت الهى بوده‎است. گویا در روایتى از امام صادق (علیه‌الصّلاه‏والسّلام) است که در مقام هدف جهاد فى سبیل‌الله [و] مجموعة تلاش‏هایى که براى دین مى‌شود فرموده‌اند: «لیخرج الناس من عبادة العبید الى عبادة الله و من ولایة العبید الى ولایة الله.» هدف این است که انسان‏ها را از ولایت بندگان و بردگان ـ با معناى وسیعى که این کلمه دارد ـ خارج سازند و به ولایت‌الله نائل کنند. منتها در موضوع عید غدیر، این نکته هم وجود دارد که در باب ولایت، دو قلمرو اساسى هست: یکى قلمرو نفس انسانى است که انسان بتواند ارادة الهى را بر نفس خودش ولایت بدهد و نفس خود را داخل ولایت الله کند. این، آن قدم اوّل و اساسى است و تا این نشود، قدم دوم هم تحقّق پیدا نخواهد کرد.[8]

  ... جانب و مرحلة دوم این است که محیط زندگى را در ولایت‌الله داخل کند. یعنى جامعه، با ولایت الهى حرکت کند. هیچ ولایتى؛ ولایت پول، ولایت قوم و قبیله، ولایت زور، ولایت سنّت‏ها و آداب و عادات غلط نتواند مانع از ولایت‌الله شود و در مقابل‌ولایت‌الله عرض اندام کند.[9]

مسئلة حکومت در اسلام یک شکل بسیار زیبا و با شکوهى دارد. اساساً از نظر اسلام افراد بر یکدیگر حکومت نمى‏توانند بکنند؛ بشر آزاد است. حاکم حقیقى بر بشر خداست؛ منتهى حکومت خدا بر مردم، باید به شکل حکومت یک انسان بر مردم که بر طبق معیارهاى الهى باشد تجسّم پیدا کند؛ بدون آن حکومت خدا بر مردم معنا ندارد. این انسان، پیغمبران الهى هستند که براى حاکمیّت [در] بین مردم آمدند و در غیبت پیغمبران، جانشینان، اوصیاء، فقهای امت، دین شناسان، آگاهان، آن کسانى که منصب ولایت را و امامت را از پیغمبر و از ائمه به ارث بردند؛ که باز در همین روایت مى‏فرماید: «إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ الله وَ خِلَافَةُ الرَّسُولِ»[10] این معناى امامت است.[11]