فخر المحققین (قدس سره) متوفای ۷۷۱ هـ .ق

محمدبن حسن بن یوسف بن علی بن مطهر (قدس سره) معروف به «فخر المحققین» و یا «فخرالدین»، فرزند علامه حلی (قدس سره) و شاگرد وی در فلسفه، کلام، منطق، فقه، اصول و حدیث می‌باشد. او همانند پدر، از نوابغ روزگار و مورد توجه خاص مجتهدین طراز اول بوده است. معروفترین کتاب ایشان «ایضاح الفوائد فی شرح القواعد» می‌باشد. وی در ابواب مختلف فقهی مانند نماز جمعه، خمس، زکات، وصایت و قضاوت که نوعاً سخن از ولایت فقیه است، مطالب متن «قواعد» را تأیید کرده و فتوی داده است. در اینجا به چند مورد اشاره می‌شود:

علامه حلی (قدس سره) متوفای ۷۲۶ ه.ق

ابومنصور، جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی، مشهور به علامه از علما و فقهای بزرگ شیعه در سال ۶۴۸ متولد و در سال ۷۲۶ از دنیا رفت. علامه حلی در هر یک از دانش‌ها، کتابی تصنیف کرده است و خداوند از هر چیز اسبابش را به او عنایت کرده است. آفاق با تألیفات وی پر شده و هستی به بوی کتب وی معطر گشته است. مرجعیت شیعه

در زمان او در علوم عقلی و نقلی و فقه و اصول برعهده‌ی او قرار داشته است. سال تولد وی ۶۴۸ قمری است. او را این افتخار بس و برای پیشینیان و پسینیان وی به خاطر مقام بلند وی در پیروزی در مناظره با علمای مخالف و نیز اینکه او سبب گرایش سلطان محمد خدابنده به مذهب شیعه شد. و البته وی دارای فضیلت ها و مناقبی است که قابل احصا نیست. وی در روز شنبه ۲۱ محرم سال ۷۲۶ بدرود حیات گفت و در جوار امیرالمؤمنین(ع) به خاک سپرده شد».

یحیی بن سعید الهذلی الحلی (قدس سره) متوفای ۶۹۰ هـ . ق

او مشهور به «یحیی بن سعید» از اعلام برجسته قرن هفتم و متخصص در فقه و اصول و ادیبی گرانمایه است. ورع، تقوی، علم و فضل او مورد تکریم بزرگان شیعه و سنی قرار گرفته است.^[۱] وی استاد علام حلی (قدس سره) و سید بن طاووس (قدس سره) و شاگرد ابن زهره (قدس سره) صاحب کتاب الغنیه می‌باشد. او تألیفاتی در فقه و اصول و علوم قرآنی دارد از جمله آنها «الجامع للشرایع»، «نزهۀ الناظر» و «المدخل فی اصول الفقه» و «الفحصص و البیان عن اسرار القرآن» می‌باشد.^[۲] از کتاب فقهی او (الجامع للشرایع) به دو مورد از وظایف و اختیارات فقیه اشاره می‌کنیم:

محقق حلی (قدس سره) متوفای ۶۷۶ ه.ق

محقق حلی از بزرگان فقهای شیعه و صاحب آثار مهم است. وی به دلیل جامعیت فضایل علمی و عملی و تحقیقات عالیه‌ی فقهی، برای اولین بار در بین فقهای شیعه به لقب محقق ملقب شد؛ به طوری که اگر کلمه محقق بدون قید به کار رود تنها به ایشان انصراف دارد^[۱].

خواجه نصیرالدین طوسی (قدس سره) متوفای ۶۷۲ه.ق

خواجه طوسی، فیلسوف محقق، معلم انسان و از داناترین مردم زمان خود بود. وی در ۱۱ جمادی الاولی سال ۵۹۷ در طوس متولد شد و در همان جا رشد کرد و لذا به طوسی مشهور شد و اصل وی از جهرود از نواحی قم به نام وشاره (بر وزن عباره) است. ایشان در روز عید غدیر سال ۶۷۲ بدرود حیات گفت و در جوار امامین کاظمین در مکانی که برای ناصر عباسی آماده شده بود (و در آنجا دفن نشد) به خاک سپرده شد^[۱].

ابن ادریس حلی (قدس سره) متوفای ۵۹۸ ه.ق

ابن ادریس حلی، فقیهی فاضل و محققی روشنگر، افتخار بزرگان و بزرگ فقیهان حله، صاحب کتاب السرائر که به بررسی فتاوی فقها می‌پردازد و نیز کتاب مختصر تبیان الشیخ، در سال ۵۹۸ بدرود حیات گفت؛ در حالی که ۵۵ سال بیش نداشت…»^[۱]. وی با اجتناب از تقلید و تکیه بر منابع اصیل اجتهاد، یعنی کتاب و سنت و اجماع و عقل، توانست به رکود حوزه‌های فقهی پایان بخشد.

قطب راوندی (قدس سره) متوفای ۵۷۳ ه.ق

ایشان یکی از فقها و محدثین بزرگ شیعه است: «ابوالحسن سعید بن هبه الله بن حسن عالمی ماهر، فقیه، محدث، مفسر و محقق بزرگوار و مورد اعتماد، صاحب کتبی همچون الخرائج و الجرائح، قصص الانبیاء لب اللباب، شرح منهج و غیر آن و از محدثین بزرگ شیعه است. وی در ۴ شوال ۵۷۳ وفات یافت و قبرش در شهر قم در کنار حرم فاطمه معصومه مزار معروفی است»^[۱].

سلار دیلمی (قدس سره) متوفای ۴۶۳ ه.ق

ایشان از فقیهان و اندیشمندان نامدار قرن پنجم قمری است. سلار دیلمی بعد از عصر غیبت یکی از مشایخ و از مهم ترین عالمان و پیشوایان امامیه بوده‌است.

شیخ طوسی (قدس سره) متوفای۴۶۰ هـ . ق

وی از ارکان و بزرگان فقهای شیعه در قرن پنجم بوده است. بعد از وفات سید مرتضی زعامت شیعیان بر عهده‌ی وی قرار گرفت و او نیز با تربیت هزاران شاگرد و تألیف ده‌ها اثر ماندگار علمی، خدمت بزرگی به عالم اسلام به ویژه مذهب امامیه به انجام رساند که تأثیر عظیم کار وی هم اکنون نیز قابل مشاهده است:

ابی الصلاح حلبی (قدس سره) متوفای۴۴۷ ه.ج

تقی الدین حلبی، فقیه بزرگ، محدث و مفسر، از شاگردان سیدمرتضی و شیخ طوسی بود که در سال ۳۷۴ متولد و در سال ۴۴۷ قمری بدرود حیات گفت.^[۱]

وی در کتاب الکافی به مسائلی از قبیل لزوم و عدم لزوم دولت و ریاست حاکمه برای جامعه، شرایط امام امت و اوصافش، شرایط نایب امام و اوصافش، زکات، خمس، انفال، غنایم، فسق و احکام فساق، حدود و تعزیرات، قاضی، شرایط و اوصاف او، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، نماز جمعه، عیدین و… پرداخته است. وی در بسیاری از این موارد، به مسائل فقه حکومتی اسلام پرداخته و فتوا صادر نموده است. ایشان همچنین در فصلی خاص با عنوان «فصل فی تنفیذ الاحکام» به این مباحث می‌پردازد.