پرسمان7

آیا امام خمینی(ره) مبتکر نظریه ‏ی ولایت فقیه است؟

سوال: اگر ولایت فقیه در متون دینی اصیل بوده است، چرا تا قبل از انقلاب ایران، علمای دیگر آن را مطرح نکرده بودند؟! واقعیت این نیست که «امام خمینی مبتکر نظریه‏ ی ولایت فقیه است؟»

ولایت فقیه نه تنها از موضوعات مورد اتفاق علمای شیعه است، بلکه از آنجا که مستندات بسیار قرآنی برای آن وجود دارد، مورد اتفاق قاطبه معتقدین به قرآن، این کتاب آسمانی است.

امام صادق (علیه السلام) برای اثبات ولایت علما، از آیة قرآن استفاده کرده‏اند؛ آن حضرت در روایتی که در اکثر تفاسیر معتبر روایی ـ از جمله: المیزان، البرهان ، تفسیر عیاشى و نور الثقلین ـ آمده است، می‏‎فرمایند: «از جمله چیزهایى که به سبب آن، کسى مستحقّ امامت و رهبری جامعه مى‏شود: «دوری از گناهان» و معاصى هلاکت‏بارى است که [آدمى] را لایق آتش دوزخ مى‏کند و دیگر، «آگاهى روشن از تمام حلال‏ها و حرام‏هایى که مردم بدانها نیاز دارند» و سوم، «علم به قرآن» و شناخت خاص و عام و محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ آن است و...

ابی عمرو زبیری از حضرت پرسید: چه دلیلی وجود دارد که ویژگی‏های رهبری و امامت، مواردی است که شما فرمودید؟ حضرت فرمودند: «به‏دلیل این قول پروردگار که درباره کسانی است که از سوی خداوند در ایجاد حکومت اذن دارند؛ «إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِیها هُدىً وَ نُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هادُوا وَ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ» (مائده: 44)؛  تورات را ما نازل کردیم که در آن هدایت و نور بود؛ «انبیاء» که اسلام آوردند با آن در بین یهودیان حکم مى‏کردند، و همچنین «ربانیون» که مربیان مردم بودند. و دسته سوم، «علما» هستند که بر اساس تورات در بین مردم حکومت مى‏کردند... (المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص:  361)

این آیه قرآن نشان می‏دهد که سابقه‏ی حاکمیت علمای عادل و اذن الهی به ولایت فقها، به پیش از اسلام و دوران پس از نزول تورات برمی‏گردد.

از این روست که موضوع ولایت فقها در صورت عدم امکان حاکمیت معصومین (علیهم السلام)، در زمان حیات معصومین نیز مطرح بوده و علمای بسیاری در عصر آن بزرگواران، برای حاکمیت در مناطق مختلف منصوب می‎شدند و احکامی نیز برای آنها صادر می‎شده؛ شبیه احکام ولایتی که برای علمای قم (مثل زکریا بن آدم) صادر شده است.

لذا برای علمای شیعه در دوران آغاز غیبت کبری، واگذاری ولایت و مدیریت جامعه به فقهای صاحب عدالت و تدبیر از واضحات بوده و در بسیاری از کتب فقهی آنان به این مساله اشاره شده است.

برای تبیین دیدگاه فقهی علمای متقدم شیعه تا کنون در بحث ولایت فقیه، کتب مفصل و متعددی نگارش یافته است. کتب زیر، نمونه‎ای از این دست است:

- «فقیهان امامی و عرصه‎های ولایت فقیه» تالیف محمدعلی قاسمی و همکاران، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی

- «تحول نظریة دولت در اسلام»، تالیف دکتر احمد جهان‏‏بزرگی، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

- «اندیشه ‏های سیاسی شیعه در عصر غیبت» تالیف علی اکبر پازوکی، نشر معارف

- «حکمت حکومت فقیه» نوشتة آیت الله ممدوحی، انتشارات بوستان کتاب

شاید جالب باشد بدانید فقط در کتاب اول، 3704 سند از متن کتب علمای شیعه درباره ولایت فقیه، درج شده است. مراجعه به این کتب برای علاقمندان و دیدن تاکیدات مکرّر علمای شیعه در این باب بسیار جذاب و شیرین است.

اما ممکن است کسی سوال کند که پس چرا قبل از امام خمینی (قدس سره)، علما برای اقامه‏ی این دستور قرآنی اقدام نکرده است؟

جواب این است که با مطالعه تاریخ شیعه به روشنی در می‎یابیم که با اعمال فشار قدرتهای معارض و حکام هم‏ عصر، وضعیت علمای شیعه، تا بدان حد دشوار بود که همه‏ی دغدغه آن بزرگواران، حفظ اسلام اصیل و عبور دادن جامعه کوچک شیعه از تندباد حوادث و حراست از هویت تشیع از خطراتی بوده که موجودیت این جامعه کوچک را به مخاطره انداخته بود.

این سختی‎ها تا بدانجا بود که بخشی از علما، تحقق حاکمیت علما را بسیار دور و دست نیافتنی می‏دانستند؛ لذا طرح این بحث را هم لازم تشخیص نمی‏دادند. و الا با مطالعه این منابع آشکار می‎شود که فقهای شیعه در مقام بحث علمی، بر «واگذاری ولایت به فقها در دوران غیبت» اجماع داشته‎اند.

برگرفته از کتاب « ولایت فقیه؛ کانون عزت و اقتدار» نشر سازمان بسیج مستضعفین، جلد 5