علامه طباطبایی (قدس سره)

علامه طباطبایی به لحاظ سیره نظری همان اعتقاداتی را داشتند که سایر فقهای اسلام و به ویژه انقلابیون و از جمله امام خمینی ره داشتند و به همین دلیل شاید مهمترین نظریه پردازان حکومت اسلامی را طیف شاگردان علامه تشکیل می داد . به عنوان مثال ایشان تشکیل حکومت اسلامی را واجب می دانستند و در زمینه مدل حکومت اسلامی معتقد بودند : « راجع به طرح های مربوط به حکومت اسلامی، در شریعت اسلام دستوری نیامده و حقا هم نباید وارد شود. زیرا شریعت تنها متضمن مواد ثابت دین است. طرز حکومت‏ با تغییر و تبدیل جامعه‏ ها به‏ حسب پیشرفت تمدن قابل تغییر است. طرز حکومت های اسلامی را در هر عصر، باید با در نظر گرفتن سه ماده ثابت‏ شرع اسلام تعیین کرد:

۱) مسلمانان تا آخرین حد ممکن باید در اتحاد و اتفاق بکوشند؛

۲) مرز جامعه اسلامی اعتقاد است; نه مرزهای طبیعی؛

۳) اصل، رعایت و اجرای سیرت و سنت رسول‏ الله(ص) است.»[۱]

همچنین ایشان در زمینه در این‏که چه کسی باید حکومت کند و چرا باید از وی اطاعت‏ شود؟ به قانون طبیعی تمسک جسته معتقد بودند انسان فطرتاً به دنبال آگاه‏ترین، بهترین و عادلترین فرد است که در اسلام در زمان غیبت، فقیه است. وی در اثبات چنین امری از شیوه فقهی مبنی بر تفویض امر ولایت از بالا استفاده نکرده بلکه استدلالی عقلی و فلسفی دارد.[۲]

وی می‏گوید: به حکم فطرت، وجود مقام ولایت در هر جامعه‏ ای بر اساس حفظ مصالح عالیه ضروری است. اسلام نیز پا به پای فطرت پیش می‏ رود. نتیجه این دو مقدمه این است، فردی که در تقوای دینی و حسن تدبیر و اطلاع بر اوضاع از همه مقدم است، برای این مقام متعین است و در این که اولیای حکومت‏باید زبده‏ترین و برجسته‏ ترین افراد جامعه باشند، کسی تردیدی به‏ خود راه نمی‏ دهد.

بر این اساس از منظر علامه تشکیل حکومت اسلامی واجب بوده و در صورتی که مردم برای انجام تکالیف واجب اجتماعی خویش بخواهند دولت تشکیل دهند حق دارند که فقیه واجد شرایطی را به عنوان حاکم تعیین نمایند.بی‏ شک چنین فقیهی علاوه بر مشروعیت مردمی دارای مشروعیت الهی نیز خواهد بود.زیرا منطقی و معقول نیست که مردم به تکالیف اجتماعی از سوی شارع مکلف باشند، اما هیچگونه حق دخالت و اظهار نظر جهت ایجاد مقدمات و فراهم آوردن زمینه ای انجام آن تکالیف را نداشته باشند.مگر امکان دارد که برای شارع، امری مطلوب باشد و آن را از مردم بخواهد اما مقدمه آن را نخواهد؟[۳]

[۱] . (طباطبایی، محمدحسین، مقاله ولایت زعامت)

[۲] . ( اندیشه سیاسی علامه طباطبایی، مصطفی زهرانی، علوم سیاسی، ش‏۱، ص‏۸۹ )

[۳] . (رجوع شود به: علامه طباطبائی، محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی، ج ۴، ص ۲۰۷-۲۱۱ .)