سوال: آیا در قرآن و روایات، «ویژگی‏های حاکم الهی» بیان شده است؟

یعنی امکان دارد که با مراجعه به قرآن و حدیث، بفهمیم رهبر جامعه‎ ما منطبق با ویژگی‎های حاکم قرآنی هست یا خیر؟

در روزهای گذشته در این بخش مشاهده کردید که خداوند برای موضوع ولایت و حاکمیت در قرآن خیلی اهمیت قائل شده و حاکمان معصوم و غیرمعصوم بسیاری در قرآن معرفی شده‎اند.

یکی از حاکمان غیرمعصومی که در قرآن ویژگی‏های او بیان شده، «طالوت» است. در سوره بقره آیات 246 تا 248، گفتگوی بنی اسرائیل با سموئیل پیامبر در خصوص ویژگی‎های حاکم معرفی شده توسط پروردگار نقل شده و «توانمندی علمی» و «قدرت مدیریت» به عنوان شاخصه‎های حاکم الهی بیان شده است.

از سوی دیگر، در همین سوره (آیه 124)، خداوند «ظالم نبودن» [= عدالت] را شرط رهبری و حاکمیت جامعه عنوان می‎کند و رکون و پذیرش حاکمیت هر ظالمی را ممنوع اعلام می‎کند؛ «و لا ترکنوا الی الذین ظلموا فتمسکم النار و ما لکم من دون الله من اولیاء ثم لا تنصرون»؛ و به کسانى که ستم‎کارند تمکین نکنید که آتش دوزخ به شما مى‎رسد و در سراى آخرت ـ که جز خدا براى شما دوستانى یارى رسان نیست ـ از سوى هیچ کس یارى نمى شوید.

در خطبه‏هاى امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نهج البلاغه نیز درباره کسى که سزاوار خلافت است، صحبت شده است؛ در خطبه 173 آمده است: «أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِهذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَیْهِ، وَ أَعْلَمُهُمْ بِامْرِ الله فِیهِ»؛ اى مردم، سزاوارترین کس براى حکومت و اداره جامعه، «تواناترین افراد بر این امر» و «داناترین‏شان به فرمان خدا» است. به تعبیر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در شرح این خطبه، «در حقیقت، امام (علیه السلام) به دو رکن اساسى که یکى جنبه علمى دارد و دیگر جنبه عملى اشاره کرده است؛ از نظر علمى باید از همه [به امر مدیریت] آگاه‏تر باشد و از نظر عملى هم در امر مدیریت از همه قوى‏تر. بسیارند کسانى که عالمند، ولى مدیر نیستند و یا مدیرند و عالم نیستند و تا این دو دست به دست هم ندهد، اداره صحیح جامعه امکان‏پذیر نیست.»

از آن‎چه گفته شد به‌دست می‌آید که در آیات و روایات وارده، سه ویژگی اصلی برای کسانی که از سوی پروردگار برای تصدی امور جامعه برگزیده می‎شوند وجود دارد: «عدالت»، «علم و دانایی» و «توانایی و قدرت مدیریت»؛ و با این شاخصها می‎توان محق‌‎ترین فرد را برای تصدی این جایگاه الهی تعیین کرد.

برگرفته از کتاب «رهیافت ولایت فقیه»؛ نشر اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی، جلد 2

برگرفته از کتاب «طرح کلی اندیشه‎ی اسلامی در قرآن»؛ مجموعه سخنرانی‎های حضرت آیت الله خامنه‎ای در سال 1353 در مسجد امام حسن (علیه السلام) مشهد