پرسمان4

سوال: پذیرش حاکمیت غیرمعصوم با روایاتی که خروج هر پرچمی پیش از ظهور را نهی می‏کند در تضاد است. ولایت فقیه در زمان غیبت با وجود این روایات چه جایگاهی دارد؟

قبل از ورود به مضمون و محتوای این روایات، ابتدا باید شرایط صدور این احادیث را بشناسیم. می‎دانیم که بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام)، قیام‏های متعدّدی صورت گرفت که همة آنها به ادعای بازپس‎گیری حق اهل البیت (علیهم السلام)، نوای «هل من ناصر» سردادند؛ ولی بسیاری از این قیام کنندگان در واقع نیتی غیر از این را در سر می‏پروراندند و تنها در ظاهر چنین ادعایی داشتند. لذا از حضرات معصومین در مورد برخی از آن قیام‏ها دستور به سکوت و عدم همراهی و در برخی از موارد حتی نهی از قیام رسیده است؛ از جملة آن قیام‏ها می‏توان به قیام ابومسلم خراسانی و یا قیام حسن مثنّی (آل حسن) اشاره کرد که در زمان امام صادق (علیه السلام) صورت گرفت.

لذا افراد مختلفی با گرایش‏های خاص خود، جهت گرفتن اجازه، تأیید، حمایت و در برخی موارد بیعت، نزد امام صادق (علیه السلام) می‏آمدند؛ این دیدارها و استفسارها به صدور روایاتی که موضوع بحث است، منجر ‏شده است. ابتدا در این مجال به اعتبار و مضمون این روایات پرداخته و در فرصتی دیگر به روایات متعدد معتبری که مضمونی مقابل این احادیث دارند خواهیم پرداخت.

دسته اول – که عمده این روایات را شامل می‎شوند ـ از نظر اعتبار ضعیفند؛ یا در سلسله سند آن، راویان غیرقابل اعتماد وجود دارد، یا مرفوع‎اند و بخشی از راویان آن مشخص نیست.

دسته دوم روایاتی هستند که خطاب به افراد معلوم الحال ضعیف ‏الایمان یا مرتبط با دستگاه حکومت صادر شده‏اند و روشن است که از چنین روایاتی نمی‎توان حکم کلی به‎دست آورد. مثل روایتی که در جلد 15 وسائل الشیعه باب 13 حدیث 2 خطاب به سدیر صیرفی نقل شده است و در کتب رجالی  این شخص معروف است به اینکه احساسات او بر عقلش غلبه داشته است. و چون بظاهر شرایط را مناسب قیام می‏دانسته، از حضرت انتظار خروج داشته است. حضرت خطاب به او می‎فرمایند: «در خانه بنشین و به زندگی بچسب...» روشن است که این حکم قابل تعمیم دادن بر همگان و در شرایط متفاوت نیست. (کما اینکه خواهیم گفت که حضرت به برخی دیگر در همان دوران دستور می‏دهند به قیام‌های صحیح مثل قیام زید بپیوندند.)

دسته سوم، روایاتی هستند که عدم جواز قیام برای «اهل بیت» را قبل از مهیا شدن شرایط تبیین می‏کنند؛ فضل کاتب نقل می‎کند که نزد امام صادق (علیه السلام) بودیم که حضرت فرمودند: «هیچیک از ما [اهل بیت] پیش از خروج قائم خروج نمی‏کند، مگر آنکه مثل جوجه‎‏ای که پیش از محکم شدن بالهایش از آشیانه پرواز کند، بازیچه کودکان می‌شود.» روشن است که این روایت «علت عدم قیام ائمه(علیهم السلام)» را بیان کرده، در مقام تعیین وظیفه‎ی شیعیان نیست.

تنها روایتی که از حیث سندی قابل اعتناست، روایت ابی بصیر است که از قول حضرت نقل می‏کند: «کل رایة ترفع قبل قیام القائم، فصاحبها طاغوت یعبد من دون الله عزّ و جلّ»؛ هر پرچمی که قبل از قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه) بلند شود، صاحب آن طاغوت است؛ چرا که غیر خدا را پرستش می‎کند.

این روایت هم به روشنی علت طاغوت بودن خروج کنندگان را پرستش غیر خدا می‏داند؛ پس اگر صاحب پرچمی این خصوصیت را نداشت، طاغوت نیست. کما اینکه در روایت نقل شده در جلد 8 الکافی ص 297، ح 456، تصریح شده که «... من رفع رایة ضالة فصاحبها طاغوت»؛ هر که پرچم ضلالت و گمراهی بلند کند، طاغوت است. و معنی آن، این است که قیامهای دارای هدف هدایت از این حکم مستثنی بوده، مصداق طاغوت نیستند؛ کما اینکه در روایات بسیاری (حدود 300 روایت) تصریح شده که قیامهای بسیاری پیش از ظهور روی خواهد داد، و وظیفه همگان پیوستن به آن قیامهاست؛ چرا که آن پرچمها زمینه‏ساز ظهور خواهند بود. در روزهای آینده به بخشی از آن روایات خواهیم ‏پرداخت.

برگرفته از کتاب «رهیافت ولایت فقیه» نشر اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی، جلد 4