بسم الله الرحمن الرحیم

فصل سیزدهم: انتقاد و نظارت بر رهبری

1. تفاوت «عیب‏جویی» و «سؤال»

   من البته هیچ‌وقت جلو انتقاد را نگرفته‌ام و کسى را منع نکرده‌ام. انتقاد صحیح و دلسوزانه ضررى ندارد؛ اما این انتقاد بایستى به تخریب نینجامد. بعضی‏ها طورى انتقاد مى‌کنند که تخریب است؛ این مصلحت نیست.[1]

   انتقاد معنایش چیست؟ انتقاد اگر معنایش عیب‏جویى است، این نه چیز خوبى است، نه خیلى هنر زیادى مى‌خواهد، نه خیلى اطّلاعات مى‌خواهد؛ بلکه انسان با بى‌اطّلاعى، بهتر هم مى‌تواند انتقاد کند؛ کمااینکه الان این مطالبى که شما گفتید، خیلی‏هایش اصلاً درست نیست؛ یعنى پیداست که شما اطّلاعاتتان ضعیف است. البته ما در این زمینه، عیب اطّلاع‏رسانى داریم. مثلاً راجع به نفت پارس، آن چیزى که شما گفتید، این‌طورى نیست. راجع به بدهى کشور، آن چیزى که شما گفتید، این‌طورى نیست. مسألة سد، آن چیزى که شما مى‌گویید، اصلاً این‌طور نیست؛ شما اطّلاعات نادرستى در ذهنتان هست. ببینید آقاجان! انتقاد به معناى عیب‏جویى، اصلاً هیچ لطفى ندارد. شما بنشین از بنده عیب‏جویى کن! من هم از شما عیب‏جویى کنم؛ چه فایده‌اى دارد؟ نقد، یعنى عیارسنجى؛ یعنى یک چیز خوب را آدم ببیند که خوب است، یک چیز بد را ببیند که بد است. اگر این شد، آن وقت نقاط خوب را که دید، با نقاط بد جمع‏بندى مى‌کند، آن‌گاه از جمع‏بندى باید دید چه حاصل مى‌شود.[2]

     شما مى‌گویید چرا به رهبرى انتقاد نمى‌کنند! اوّلاً که عیب‏جویى از رهبرى مگر چه حُسنى دارد؟ رهبرى‌اى که در نظام جمهورى اسلامى اشارة انگشتش باید بتواند در یک لحظة خطرناک و حسّاس، مردم را به جانفشانى وادار کند، آیا این مصلحت است که یک نفر به میل خودش بیاید بایستد و بدون حق و بدون موجب، نسبت به او بدگویى کند؟! آیا این به نظر شما کار خیلى خوبى است؟! این کار بد است؛ رواج نداشته باشد، بهتر است... من خودم آدمى هستم که سرم براى گفتگو و سؤال شنیدن و انتقاد شنیدن درد مى‌کند؛ هیچ ناراحت هم نمى‌شوم. این جلسه‌اى که شما الان این‌جا پیش من دارید، من نظایر این جلسه را ـ البته با غیر جوانان، احیاناً هم با جوانان ـ مکرر دارم. افراد مى‌آیند اینجا حرف مى‌زنند، سؤال مى‌کنند، حرف خود را مطرح مى‌کنند، اشکال مى‌کنند، نامه مى‌نویسند، تلفن مى‌زنند؛ به من هم خبرش داده مى‌شود؛ اما توجه داشته باشید که انتقاد کردن به معناى عیب‏جویى کردن، یک ارزش نیست که ما حالا بگوییم این در جامعة ما نیست. البته این هست و متأسفانه به شکل غیرمنطقى‏اش هم هست! انتقاد معنایش این است که هر انسانى بنشیند عیارسنجى کند، ببیند نقطة ضعف کجاست، نقطة قوت کجاست؛ بعد ببیند این نقطة ضعف ـ اگر مى‌تواند علت‏یابى کند ـ به کجا برمى‌گردد، سراغ آن‌جا برود؛ یعنى آن ریشه را پیدا کند، اصل را پیدا کند. اگر این کار انجام شد، درست است؛ این همان چیزى است که انسان از جوان توقع دارد؛ درست همان چیزى که جناح‏هاى سیاسى به این چیزها عقیده‌اى ندارند. جناح‏هاى سیاسى، یکباره، غالبى، خط‏کشى شده و بدون تمحیض در مسائل کار مى‌کنند.[3]

   به کسانى که دارند اصل نظام را زیر سؤال مى‏برند، عرض کردم، انتقاد از دولت، انتقاد از یک مسئول، انتقاد از فلان دستگاه یا فلان قوه، این یک چیز است؛ انتقاد از اصلِ نظام و پایه‏هاى نظام یک حرف دیگر است. این دومى است که امروز دنیا به او همت گماشته؛ این دومى است که امروز عقبة عظیم تبلیغاتى رادیوهاى بیگانه و طراحانشان به آن همت گماشته‏اند. شما رادیوهاى بیگانه را، تلویزیون‏هاى گوناگون را، حالا اخیراً شبکه‏هاى رایانه‏اى و اینترنت و غیره ـ اینها را خب مى‏دانید که چقدر وسیع است ـ اما از همة اینها مهم‏تر، آن مغزهایى است که پشت سر اینهاست. هر کسى که چهار صفحه روزنامه منتشر کرده باشد مى‏داند من چه مى‏گویم. اینى‏ که یک برنامة تبلیغاتى ـ چه در رایانه به صورت شبکة اینترنت، چه در تلویزیون، چه در رادیو، چه در فلان مطبوعه ـ در دنیا منتشر بشود و پخش بشود، این صورت کار است؛ پشت سر آن یک مغز، یک فکر منسجم، یک تصمیم، یک عزم وجود دارد؛ از او بایستى بیمناک بود؛ حساب او را باید کرد.[4]

2. لوازم نقد منصفانه

   ... من که با شما حرف مى‌زنم، تقریبا بیست سال در کار اجرایى بوده‌ام، و اگرچه ‎الان وظیفة قانونى رهبرى من اجرایى نیست، اما بعضى از کارهاى اجرایى ـ مثل کارهاى مربوط به نیروهاى مسلح و چیزهاى دیگر ـ به خودى خود متوجه به من است؛ لذا تجربة اجرایى من مستمر است. هشت سال هم رئیس جمهور بودم؛ قبل از آن هم در شوراى انقلاب کارهاى دولت و همه‌چیز را انجام مى‌دادم. بنابراین، من مى‌دانم که وقتى انسان مى‌خواهد به یک مسئول ایراد بگیرد که‎ آقا چرا در حوزة کارتان خطا اتفاق افتاد، بایستى تمام موانعى را که در اجراى صحیح کار بر سر راه یک انسان معمولى وجود دارد، در نظر بگیرد و ببیند که آیا با محاسبة اینها او کوتاهى کرده یا نه؟! اگر کوتاهى کرده، نبایستى از او صرف‌نظر کرد و گذشت؛ این اعتقاد من است. در حوزة اختیارات مستقیم من هم همین‌طور عمل مى‌شود. من اگر از کسى کوتاهى ببینم و بفهمم تقصیر داشته، اغماض نمى‌کنم. در مورد مسئولان هم همیشه سفارش مى‌کنم و مى‌گویم که اغماض نکنید. بارها به اشخاص ـ آقایان وزرا و مسئولان دولت ـ گفته‌ام که اگر شما درون خودتان را مورد نظارت و دقت خود قرار ندهید و اشکالات را نبینید، نمى‌توانید گله کنید که چرا گفتند، چرا دیدند؛ به طور طبیعى خواهند گفت.[5]