بسم الله الرحمن الرحیم

فصل 4: ضرورت تشکیل حکومت در اسلام

3.   سنّت پرچمداران و صاحبان رسالت الهی در پیگیری و تحقّق حکومت

     شماره 8

امام هادی, امام عسگری و امام مهدی علیهماالسلام

9. امام هادی (علیه السلام):

v  زیارت جامعة امام علی بن محمد الهادی(علیه السلام) را باید به حق، «منشور امام‏شناسی» نامیده‎اند؛ زیارتی که فارغ از فضائل بی‎شمار قرائتش، پس از نگارش ده‎ها شرح روایی، حِکمی و عرفانی بر آن، هنوز هم معارف بازگونشدة بسیار در سینه دارد.

تبیین ابعاد فردی، اجتماعی و سیاسی امامت در این مجموعة بی‎نظیر، از زوایای گوناگون صورت پذیرفته است؛ در ابتدای زیارت، به رسالت سیاسی ائمة هدی(علیهم صلوات الله) تصریح می‎گردد؛ «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ... وَ قَادَةَ الْأُمَمِ وَ أَوْلِیَاءَ النِّعَمِ وَ عَنَاصِرَ الْأَبْرَارِ وَ دَعَائِمَ الْأَخْیَارِ وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ وَ أَرْکَانَ الْبِلَادِ»[1] و وظیفة هر محبّ اهل بیت را تبعیت محض در تمام ابعاد فردی و اجتماعی عنوان می‎نماید: «مَنِ اتَّبَعَکُمْ فَالْجَنَّةُ مَأْوَاهُ وَ مَنْ خَالَفَکُمْ فَالنَّارُ مَثْوَاهُ وَ مَنْ جَحَدَکُمْ کَافِرٌ وَ مَنْ حَارَبَکُمْ مُشْرِکٌ وَ مَنْ رَدَّ عَلَیْکُمْ فِی أَسْفَلِ دَرْکٍ مِنَ الْجَحِیم»[2] و در نهایت، زائر، به پایمال شدن حق آن بزرگواران اشاره و از کسانی که این حق را از صاحبانش دریغ داشتند، اعلام برائت می‏نماید؛ «وَ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَعْدَائِکُمْ وَ مِنَ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ حِزْبِهِمُ الظَّالِمِینَ لَکُمْ الْجَاحِدِینَ لِحَقِّکُمْ وَ الْمَارِقِینَ مِنْ وَلَایَتِکُمْ وَ الْغَاصِبِینَ لِإِرْثِکُمْ».[3]

امام حسن عسکری(علیه السلام):

v  اطلاعات ما از آخرین امامان هدایت، بسیار محدود است؛ زندگی تحت مراقبت شدید امنیتی و نظامی و زندان‎های مکرّر و عدم امکان دسترسی به آن بزرگواران، باعث شده از داشتن تاریخی مدون از زندگی آن بزرگواران، بی‎بهره باشیم.

اما معدود روایات و نامه‎های باقیمانده از آن حضرات و برخورد هراسناک حکّام هم‎عصرشان می‎تواند جهت‏گیری زندگی سختِ ایشان را بر ما تا حدودی آشکار سازد.

نامه‏ای که امام حسن عسگری(علیه السلام) خطاب به اسحاق بن اسماعیل نیشابوری نگاشته‎اند، سندی کم‏نظیر در این راستاست. در فرازی از این نامه آمده است:

«اسحاق! یقین بدان که هر که در دنیا کور باشد، در آخرت کور و گمراه‏تر است. اسحاق! منظور در این آیه، نه چشم سر است که نابینا مى‏شود؛ چشم دل است که در سینه‏ها است. چنان که خداوند در آیة محکم کتابش، درباره ظالم فرمود که (روز قیامت) گوید:

«پروردگارا! چرا مرا کور محشور کردى، با اینکه در دنیا بینا بودم؟ خطاب شود: «چنان‏که آیات ما بر تو عرضه شد و فراموش کردى (و چشم دل نگشودى)، همان‏سان امروز فراموش مى‏شوى.»[4]

کدام آیه (و نشانه خدائى) بزرگ‏تر از حجّت خدا بر خلق و امین او در شهرها و گواه وى بر بندگانش است؛ بعد از پیامبران ـ نیاکان نخستینش ـ و اوصیا ـ پدران بازپسینش ـ (سلام اللَّه علیهم اجمعین و رحمه اللَّه و برکاته)؟ (پس نشناختن امام وقت بزرگ‏ترین نشانة حق، سبب کورى قیامت است.)

شما را به کدام گمراهى مى‏کشند و شما هم همچون چارپایان، سربه‏زیر مى‏روید؟! از حق روى گردانید؛ به باطل مى‏گرائید؛ نعمت خدا را کفران مى‏کنید. آیا از آن‏هائید که به پاره‏اى از کتاب ایمان آرند و پاره‏اى را انکار کنند؟ و سزاى آنها که چنین کنند، از شما (مسلمانان) و غیر شما جز این نیست که در دنیا به ذلت افتد، و در آخرت به عذاب طولانى جاوید گرفتار شوند.

و به خدا، این زبونى بزرگى است. خداوند که به منّت و رحمتش وظایفى را بر شما واجب کرده، نه از روى احتیاج به شما، بلکه از سر مهربانى و رحمت بوده؛ جز او خدائى نیست، تا ناپاک و پاک را از هم جدا کند، اسرار سینه‏ها را بیازماید، آن‏چه در دل دارید پاک و خالص گرداند، تا به رحمتش سبقت گیرید، و درجات و منازلتان در بهشت (بر حسب اعمال) تفاوت یابد؛ حج، عمره، نماز، زکات، روزه، و ولایت را واجب کرده و درى براى گشودن واجبات به رویتان باز کرده؛ کلیدى براى یافتن راهش به دستشان سپرده (که همان ولایت است.) اگر محمد و فرزندانِ جانشینش نبودند، چون چارپایان سرگردان بودید و هیچ واجبى را نمى‏شناختید! مگر مى‏شود به شهرى جز از دروازه راه یافت؟ و آنگاه که با نصب «اولیاء»، بر شما منت نهاد این آیه را فرستاد:

«امروز دینتان را کامل ساختم، و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برایتان پسندیدم.»[5]

و براى اولیایش حقوقى به عهدة شما نهاده و دستور داده آنها را بپردازید؛ تا هر چه دارید ـ از زن، مال، خوراک و آشامیدنی ـ همه حلال شود. به پیغمبرش دستور داده: «بگو از شما مزدى نخواهم، به‏جز دوستى خویشانم.»[6] و بدانید که هر که (از پرداخت این حق‏ها) بخل ورزد، در حق خود بخل کرده؛ خدا بى‏نیاز است و شما نیازمند و جز او خدائى نیست.

بحث درباره حقوق شما و حقوقى که به گردن شماست، به طول انجامید؛ اما اگر نه این بود که خدا مى‏خواهد نعمتش را بر شما تمام کند، نه دست‏خطى از من مى‏دیدید، نه حرفى مى‏شنیدید؛ پس از آنکه امام سابق در گذشته و شما در غفلت از امر آخرتتان به سر مى‏بردید...

مبادا دربارة خدا (و امر دین) تقصیر و کوتاهى کنید و از زیان‏کاران شوید. نابود و از رحمت خدا دور باد آن که از طاعت خدا روى گرداند و پند دوستان را نپذیرد.

خدا به شما دستور داده: از او، و پیغمبرش، و «اولو الامر» اطاعت کنید! خدا بر ناتوانى و غفلت شما رحمت آرد، و بر کارتان صبر و شکیبتان دهد، این انسان چقدر به پروردگارِ کریمش غَرّه است؟ اگر سنگ‏هاى سخت، برخى از آنچه را که در این نامه است فهم کند، از فرط پریشانى و وحشت و ترس از خدا و بازگشت به طاعت او، از هم بپاشد؛ هر چه خواهید بکنید! «عن قریب، خدا و پیامبرش و مؤمنان اعمالتان را مى‏نگرند، سپس به داناى غیب و شهود بازمى‏گردید و به کارهائى که مى‏کرده‏اید آگاهتان مى‏کند.»[7] و الحمد للَّه رب العالمین و صلى اللَّه على محمد و آله اجمعین.[8]

امام عصر (عجل الله تعالی فرجه):

v    در توقیع شریفی که از ناحیة امام زمان (علیه السلام) رسیده، می‏خوانیم:

«قَدْ آتَاکُمُ اللَّهُ یَا آلَ یَاسِینَ خِلَافَتَهُ وَ عَلَّمَ مَجَارِیَ أَمْرِهِ فِیمَا قَضَاهُ وَ دَبَّرَهُ وَ رَتَّبَهُ وَ أَرَادَهُ فِی مَلَکُوتِهِ فَکَشَفَ لَکُمُ الْغِطَاءَ وَ أَنْتُمْ خَزَنَتُهُ وَ شُهَدَاؤُهُ وَ عُلَمَاؤُهُ وَ أُمَنَاؤُهُ سَاسَةُ الْعِبَادِ وَ أَرْکَانُ الْبِلَادِ وَ قُضَاةُ الْأَحْکَامِ»؛ [9] ای آل یاسین! به حقیقت خداوند جانشینی‎اش را به شما بخشیده است... و شما خزانه‏داران اویید و شاهدان و عالمان و امینان او هستید؛ و سیاست بندگان او به دست شماست و استواری بلاد، به واسطة شماست و شما قاضی به احکام خدایید. 

روایاتی از این دست از یک سو، روایات گسترده‏ای که الگوی کامل مدیریت الهی را در دوران ظهور امام موعود(عج) به تصویر می‎کشد، از سوی دیگر در کنار روایاتی که مدیریت و راهبری جامعه در دوران غیبت را به علمای وارسته واگذار می‏کند ـ که در فصل‎های آتی به‎دقت مورد بررسی قرار خواهند گرفت ـ شاهدی است بر اهتمام آن امام غایب از نظر، به جهت‎دهی جامعة اسلامی و راهبری آن در دوران غم‎آلود غیبت، حجم سیرة قولی و عملی سیاسی آن امام از نظر غایب را به پرحجم‏ترین سیرة سیاسی ائمة هدی (علیهم صلوات الله) مبدّل ساخته است.

امید که خداوند ما را شاهد انقضای زودهنگام این دوران قرار داده، چشمان ما را به جمال عالم ‏آرای آن حضرت روشن فرماید.

v  از مجموع مباحث طرح شده در مورد سیرة سیاسی اهل‏بیت(علیهم السلام) به روشنی درمی‎یابیم که، «علی‏رغم هزاران کتاب کوچک و بزرگ و قدیم و جدید درباره زندگی ائمه (علیهم السلام)، امروز همچنان غباری از ابهام و اجمال، بخش عظیمی از زندگی این بزرگواران را فرا گرفته و حیات سیاسی برجسته‎ترین چهره‎های خاندان نبوت که دو قرن و نیم از حسّاس‏ترین دوران‏های تاریخ اسلام را در بر می‏گیرد، با غرض‏ورزی یا بی‎اعتنایی یا کج‏فهمی بسیاری از پژوهندگان و نویسندگان رو به رو شده است. این است که ما از یک تاریخچة مدوّن و مضبوط درباره زندگی پرحادثه و پر ماجرای آن پیشوایان، تهیدستیم... مهمترین چیزی که در زندگی ائمه (علیهم السلام)، به طور شایسته مورد توجه قرار نگرفته، عنصر «مبارزة حادّ سیاسی» است. از آغاز نیمة دوم قرن اول هجری که خلافت اسلامی به طور آشکار با پیرایه‏های سلطنت آمیخته شد و امامت اسلامی به حکومت جابرانه پادشاهی بدل گشت، ائمه اهل بیت (علیهم السلام)، مبارزه سیاسی خود را با شیوه‏ای متناسب با اوضاع و شرایط، شدّت بخشیدند. این مبارزه بزرگ‏ترین هدفش تشکیل نظام اسلامی و تأسیس حکومتی  بر پایه امامت بود.

بی‏شک تبیین و تفسیر دین با دیدگاه مخصوص اهل بیت وحی، و رفع تحریف‏ها و کج‏فهمی‏های از معارف اسلامی و احکام دینی، نیز هدف مهمی برای جهاد اهل بیت به حساب می آمد؛ اما طبق قرائن حتمی، جهاد اهل بیت به این هدف‏ها محدود نمی‏شد و بزرگترین هدف آن، چیزی جز تشکیل حکومت علوی و تأسیس نظام عادلانه اسلامی نبود.

بیشترین دشواری‏های زندگی مرارت‏بار و پر از ایثار ائمه و یاران آنان، به‏خاطر داشتن این هدف بود، و ائمه (علیهم السلام)، از دوران امام سجاد (علیه السلام) و بعد از  حادثه عاشورا به زمینه‏سازی دراز مدت برای این مقصود پرداختند.»[10]