حاج آقا رضا همدانی (قدس سره) متوفای ۱۳۲۲ هـ .ق

حاج آقا رضا همدانی (قدس سره) از فقهاء نامدار شیعه و به دقت نظر مشهور است. کتاب ارزشمند او در فقه بنام «مصباح الفقیه» مورد توجه و مراجعه اهل فن می‌باشد.

وی در این کتاب ضمن بحث از سهم امام (ع) (خمس) بمناسبت، از ولایت فقیه بحث می‌کند. به نظر ایشان عمده دلیل ولایت فقیه توقیع شریف می‌باشد.

ایشان در استدلال خود به توقیع شریف می‌فرمایند:

«الذی یظهر بالتدبر فی التوقیع المرویّ عن امام العصر (عج) الذی هو عمدة دلیل النصب، انما هو اقامة الفقیه المتمسّک بروایاتهم مقامه بارجاع عوام الشیعة الیه فی کل ما یکون الامام مرجعاً فیه کی لا یبقی شیعته متحیّرین فی ازمنه الغیبة».[۱]

به فرموده ایشان با دقت در توقیع شریف استفاده می‌شود: در تمامی مسائلی که شیعیان در زمان حضور به امام معصوم (ع) مراجعه می‌کنند، در غیبت امام، فقیه عادل، قائم مقام و جانشین معصوم است و تمامی اختیارات امام (ع) را ـ در این موارد ـ فقهاء دارا می‌باشد.

در ادامه می‌فرماید:

« من تدبّر فی هذا التوقیع الشریف یرى أنّه (ع) قد أراد بهذا التوقیع إتمام الحجّة على شیعته فی زمان غیبته بجعل الرواة حجّة علیهم على وجه لا یسع لأحد أن یتخطّى عمّا فرضه اللّه معتذرا بغیبة الإمام، ‌لا مجرّد حجّیة قولهم فی نقل الروایة أو الفتوى؛ فإنّ هذا مع أنّه لا یناسبه التعبیر بحجتی علیکم، لا یتفرّع علیه مرجعیتهم فی الحوادث الواقعة التی هی عبارة عن الجزئیات الخارجیة التی من شأنها الإیکال إلى الإمام، کفصل الخصومات و ولایة الأوقاف و الأیتام و قبالة الأراضی الخراجیة التی قصرت عنها أیدی سلاطین الجور… غیر ذلک من موارد الحاجة إلى الرجوع إلى الإمام؛[۲]

هر کس که در این توقیع شریف تدبر کند متوجه می‌شود که امام (ع) در این توقیع ـ بوسیله حجت قرار دادن فقهاء بر مردم به طوریکه هیچ کس نتواند از آنچه خداوند واجب کرده با عذر غیبت امام تخطی کند ـ بر شیعیان در زمان غیبت، اتمام حجت کرده است و این حجیت محدود به نقل روایت و فتوا نیست. چون این محدودیت در حجیت، علاوه بر اینکه با تعبیر «حجتی علیکم» مناسبت ندارد، مرجعیت در حوادث جدید ـ که عبارت از جزئیات خارجی است که مستلزم دخالت امام معصوم (ع) است مانند رفع خصومت، ولایت اوقاف، ولایت ایتام و اراضی خراجیه و غیره ـ بر آن مترتب نمی‌شود».

به فرمایش ایشان توقیع شریف بیانگر نیابت فقیه از امام در نقل فتوی و روایت نیست زیرا تعبیر «حجتی علیکم» با این مطلب تناسب ندارد بلکه بیانگر نیابت فقیه از امام در تمام جزئیات و امور خارجیه‌ای است که مستلزم دخالت امام معصوم (ع) است مانند رفع خصومات، ولایت بر اوقاف، ولایت بر ایتام و اراضی خراجیه و تمامی مواردی که موضوع آنها رجوع به مقام امام است، بنابراین واضح است که موارد فوق بدون ایجاد حکومت عدل ممکن نیست که آن هم از شئون امام و ولایت می‌باشد و در زمان غیبت فقهاء این وظیفه را به عهده دارند.

[۱] . مصباح الفقیۀ، ص ۱۶۱٫

[۲] . مصباح الفقیۀ، ص ۱۶۱٫