عبدالفتاح حسینی مراغی (قدس سره) متوفای ۱۲۵۰ ه.ق

وی از علمای معروف قرن سیزدهم بوده که در فقه و حدیث مهارت داشته و مؤلف کتاب العناوین است. در مقدمه‌ی کتاب «العناوین الفقیه» در مورد وی از قول علامه تهرانی در کتاب «الکرام البرره» چنین آمده است: «هو السید المیر عبد الفتاح بن علی الحسینی المراغی فقیه کبیر و عالم جلیل، کان من الاجلاء الاعلام و الحجج العظام هو صاحب (عناوین الاصول) المطبوع الذی الفه من تقریرات بحث استاذیه العلمین الشیخ موسی و الشیخ علی ابنی کاشف الغطاء و قد فرغ منه فی سنۀ ۱۲۴۸ ق و… و معلوم ان وفاته بعد سنۀ ۱۲۴۶ و عنونه المیرزا المدرس الخیابانی فی ریحانۀ الادب و أرخ وفاته فی سنۀ ۱۲۵۰»[۱]. صاحب عناوین همچنین به روایت «العلما امناء الرسل» نیز برای اثبات عمومیت ولایت عالمان اشاره کرده و می‌گوید: «ان کونه امیناً علی الاطلاق او امیناً للرسل لیس معناه الا رجوع امور الرعیۀ الیهم و هذا معنی الولایۀ»[۲]. اینکه عالمان، امینان هستند به صورت مطلق یا امین پیامبرانند، معنایش این است که تمام امور مردم به آنها راجع بوده و این همان معنای ولایت است.

از روایت‌هایی که صاحب عناوین برای اثبات ولایت عامه‌ی عالمان به آن تمسک می‌کند، روایت «العلماء خلفاء رسول الله (ص)» است. وقتی ما می‌گوییم: «فلانی خلیفه‌ی فلانی است» یعنی هر آنچه که او در آن صاحب اختیار است و حق دخل و تصرف دارد، برای خلیفه‌اش نیز ثابت بوده و همان اختیارات برای او محفوظ است: «فقولهم ان العالم خلیفۀ النبی (ص) باطلاقه یقتضی بان کل ما للنبی (ص) من التسلط و الولایۀ علی الرعیۀ فهو و للعالم ثابت الا ما دل الدلیل علی اخراجه»[۳].

علاوه بر اینها، وی به دسته‌ی دیگری از روایات نیز استناد می‌کند: «ما دل علی ان العلماء حکام علی الملوک کما ان الملوک حکام علی الناس او علی ان العالم حجه الامام علی الناس و أنهم کافلون لا یتام آل محمد (ص)»[۴]. وی می‌گوید: ظاهر این خبر می‌رساند که علما بر کسانی که بر مردم حکومت می‌کنند ولایت دارند، پس به طریق اولی بر خود مردم ولایت خواهند داشت. به نظر صاحب عناوین، مقبوله‌ی عمر بن حنظله و مشهوره‌ی ابی خدیجه تنها ولایت فتوا و قضا را افاده می‌کند نه بیش از آن.[۵]

[۱] . عبدالفتاح حسینی مراغی، العناوین الفقهیه، ج۱، قم، انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۷، صص ۵ ـ ۶٫

[۲] . همان، ص ۵۶۶٫

[۳] . همان، ص ۵۶۷٫

[۴] . همان، ص ۵۶۹٫

[۵] . همان، ص ۵۷۰٫