۱٫ شیخ کلینی (قدس سره) متوفای ۳۲۸ ه.ق

محمد بن یعقوب بن اسحق کلینی رازی، از نخستین محدثان امامیه و مؤلف کتاب عظیم کافی است. «محمد بن یعقوب الکلینی، یکنی اباجعفر، ثقه، عارف بالاخبار… و توفی محمد بن یعقوب سنه ثمان و عشرین و ثلاثمأه ببغداد[۱] و دفن بباب الکوفه‌ی مقبرتها».[۲] او در دوران غیبت صغرا می‌زیسته است. کتاب کافی وی یکی از کتب چهارگانه‌ای است که فقیهان شیعه برای استنباط احکام به روایات آن استناد کرده و هر یک به نحوی از آن سود جسته اند.

آنچه در تبیین فقه حکومتی و سیاسی از منظر کلینی می‌توان گفت ناظر به نحوه‌ی تدوین این کتاب می‌باشد. گرچه وی در این زمینه فتوایی از خویش صادر نکرده است اما از نحوه‌ی تبویب، طبقه بندی، عنوان گذاری و تدوین احادیث کتاب، به ویژه احادیث ناظر به مباحث فقه حکومتی، می‌توان نوع نگاه و توجه وی را در این زمینه دریافت. به عنوان نمونه در کتاب الحجه اصول کافی، کلینی به شئون ولایت و امامت پرداخته، روایات مربوط به سیره‌ی پیامبر و ائمه را نقل کرده، بر ولی امر بودن آنان تأکید و اطاعت از آنان را در امور مختلف واجب می‌داند.[۳] وی در کتاب «فضل العلم» اصول کافی به نقل روایاتی می‌پردازد که به مسائلی از قبیل اوصاف فقها و علمای اسلام، حقوق آنها، شیوه‌ی اجتهاد در کتاب و سنت و استنباط احکام شرعی از منابع اولیه‌ی آن و دیگر موارد اشاره می‌کنند[۴].

وی در کتاب الصلاه، در باب «وجوب الجمعه و علی کم تجب»، به شرایط وجوب نماز جمعه و شرایط برپادارندگان آن اشاره می‌کند.[۵] در «کتاب الزکاه» به شرایط وجوب زکاه، دهندگان و گیرندگان آن می‌پردازد.[۶] وی در بابی با عنوان «باب عمل السلطان و جوائزهم»[۷] به اموری می‌پردازد که بعدها فقها با استناد به آن فتاوای تأثیرگذاری صادر نمودند. کلینی همچنین برای فیء، انفال و خمس بابی جداگانه باز کرده است[۸]. ایشان در کافی به نقل روایاتی در باب جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حدود، دیات، قضاوت و… پرداخته که همه‌ی اینها به عنوان منبعی غنی، مورد توجه و استفاده‌ی فقهای بعد از وی در زمینه‌ی تدوین فقه حکومتی و سیاسی بوده است.

[۱] . ابوجعفر محمدبن یعقوب کلینی مورد اعتماد و آشنا به اخبار است. وی در سال ۳۲۸ ق در بغداد وفات یافت و در باب الکوفه‌ی این شهر در مقبره‌اش به خاک سپرده شد.

[۲] . محمدبن الحسن الطوسی، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، نشر الفقاهه، چاپ جدید، ۱۴۱۷ ق، صص ۲۱۰ ـ ۲۱۱٫

[۳] . محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج ۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ۵، ۱۳۶۳ ش، صص ۱۶۸ ـ ۵۳۸٫

[۴] . همان، صص ۳۰ ـ ۶۹٫

[۵] . همان، ج۳، صص ۴۱۸ ـ ۴۲۸٫

[۶] . همان، صص ۴۹۶ ـ ۵۶۹٫

[۷] . همان، ج ۵، ص ۱۰۵٫

[۸] . همان، ج۱، صص ۵۳۸ ـ ۵۵۴٫